Кастусь Акула - Дзярлiвая птушка

I тады ўзяўся стары Вадзiмскi за свайго колiшняга сябру з войска, каманданта мяйсцовае палiцыi Мэндлiка.

— Пацясьнiся, браток, паспагадай, прымi на службу майго Адася. Золата зь яго, а не палiцыянт, будзе. От пабачыш!

Гэткая прысалоджаная старым Вадзiмскiм прозьба нянадта Мэндлiку даспадобы прыйшлася. Дый ня мог-жа ўзяць ён недавука якога ў палiцыю. Перш трэба было на вышкаленьне аддаць, а тады… Ужо калi Адасяў бацька ў кiшэню палез i гаркаватай манаполькай свае прозьбы падмацаваў, тады Мэндлiк пачаў пераконваць паветавыя ўлады, што яму дапамога патрэбная. А як-жа! Вунь камунiстыя аж кiшаць навокал! Калi б чалавек чатыры рукi меў, дык не ўпараўся-б iзь iмi! Абавязкова палiцыю мацаваць трэба, безадвалочна!

Зусiм нядвузначна сказалi Мэндлiку павятовыя ўлады, што цэлая згваздка ў гэтак званым скарбе панствовым. Скарб гэны даволi-ткi худы, быццам, каб усiм, што ўраднiкамi хочуць быць — у тым лiку й пашыранай палiцыi — ля яго рукi можна было пагрэць. Вось, прыкладна, калi-б Мэндлiк узяўся часьцей колерам сялянскiх комiнаў ды платоў прыглядацца, або час ад часу водыр вясковых прыбiральняў сваiм панскiм носам праверыць мог, дый адзiн цi другi пратаколчык на залатовак пяток адчыканiць — дык чаму-ж, можа й якому лiшняму Адасю знайшлося-б на «панствовым пастарунку» мейсца. Вядома, што пан Мэндлiк за такую мудрую параду аберуч схапiўся. Зрэшты, што яму? Адась — чалавек пiсьменны, — казаў той, — пратаколаў колькi хочаш табе насьцёбае й справу як належыцца спрэцызуе, дый ногi ў яго ня зношаныя. А што мужыкi стагнаць будуць, дык што яму, Мэндлiку, да гэтага? Заплацяць, чорт iх ня возьме.

I вось гэткiм чынам, пасьля папярэдняга вышкаленьня, зьявiўся на «панствовым пастарунку» ў Гацях новы сябра чорнае сямейкi Адась Вадзiмскi. Як i трэба спадзявацца было, Адась намагаўся паказаць свае здольнасьцi з найбольш пазытыўнага боку. Служба яму вельмi да смаку прыйшлася. Хоць зялёным выглядаў ён мiж спрактыкаваных па службе сяброў, але надрабляў энтузiязмам. Ужо калi ў якую вёску едзе комiнам прыглядацца, цi пах прыбiральняў правяраць, або зь якiм кмецям справу мець, дык падрастаў Адась, быццам на дражджох. Каторага селянiна так абшурцуе, ды — няхай адно найменшая нагода — так «у халяву» плясьне, што аж «гвязды» ў беднага ў галаве народзяцца.

— Владза з тобон розмавя, хаме едэн! — падмацуе свае паводзiны Адась, калi здарыцца, што людзi ня выкажуць адпаведнае гэтай «владзы» пашаны.

Закружыла гэта «владза» Вадзiмскаму ў галаве. Няцяжка ўявiць, як чуўся ён пасьля тэй няўдалай вiзыты ў пошуках Сабакевiча на купальскiм iгрышчы ў Лiтоўцах. Так закранулi яго, на публiчны сорам выставiўшы, што, здаецца, калi-б голы перад гэтымi «хамамi» стаяў, то так не саромеўся-б. Зрэшты, разважаў палiцыянт, — хамы то быдла. А цi-ж голы чалавек можа быдла саромiцца.

Найбольш закранула яго, што такая простая вясковая цётка, — «хамка цёмна», — ды яго, разумнага, на чыстую ваду вывела. Узяў яе на вока. «Жыць ня буду, калi не адгаджуся ёй за гэта» — прыабяцаў тады сабе Вадзiмскi. Да гэтай цёткi далучыўся пасьля Пракоп Бахмач, калi, пасьля забойства ягонае жонкi, з хаты на вачох цэлай вёскi выгнаў. Гэта ня толькi зьнявага ўлады, а проста бунт! Ужо тады карцела Адасю блiжэй сваймi рукамi й ля тэй цёткi й Пракопа Бахмача паласавацца, але зраўнаважаны камандант Мэндлiк устрымаў яго. Фактычна-ж ня мелi да Пракопа прычэпкi. Сам Бжончэк, вядома, шанаваны iмi свой чалавек быў. Адылi, хоць афiцыйна прынялi ягоную вэрсыю, ведалi цi падазравалi, што яна хвальшывая. Якi гэта сялянiн з голымi рукамi на ўзброенага чалавека кiнецца? Бахмач да такiх не належаў.

Ведаў Адась, што ёсьць надта добры й выпрабаваны спосаб. Уведзена было ў палiцыi, што калi якога чалавека трэба было ў рукi ўзяць, дык падкiдалася яму камунiстычная лiтаратура. Спадзяваўся Вадзiмскi, што гэткiм чынам i Бахмачу сьвiньню падкладуць. Чакаў дарэмна. Ужо камбiнаваў як-бы гэта на сваю руку зрабiць. Можна было-б, але рызыкоўна. А што калi Мэндлiк здагадаецца, а пасьля абвiнавачваньне яму выставiць, што безь ягонага ведама таго рабiць ня мусiў? Як тады быць? Нельга-ж пэцкаць на той самы стол, якi кормiць яго.

Ажно тут падмога зь неспадзяванага зусiм боку прыйшла. Той дык ня толькi падклаў, але праз другую асобу палiцыi ў вушы ўвёў. Ужо нашто ён паршывы, гэты Сабакевiч (а дабяруся-ж я да ягонай скуры, жыць ня буду!) — думаў Адась, — але хвалю яго за залатыя рукi.

Дый ня выйшла-б мо ўсё так гладзенька, калi-б той самы Бахмач прыйшоў, прыкладна, да яго, Вадзiмскага (ну чаму-ж да Мэндлiка? Мог-бы-ж i да яго) ды сказаў, маўляў, так i так, знайшоў Сабакевiча ў гумне, з ножам на мяне кiнуўся. Але-ж гэты дурань маўчаў, чорт яго ведае чаму, а той яму за гэта маўчаньне яшчэ здохлага ката пад бок. От дык добра!