Кастусь Акула - Закрываўленае сонца

На патэфоне лягла новая кружэлка. Жыдзенькi дзявочы галасок зацягнуў:

Гэтта прышкандыбаў у ведамым сурдуце Сымон Пятух. Не сьпяшаючы, выцягнуў сваю карэлую пецярню Марашалкаву, пасьля Лявону, Аксенi дый Тодару з Аўдоляй.

— А ты чаго гэта, як ня еўшы, валюхаешся? — накiнуўся на Сымона Шпунт.

— А што такое? Гарыць, цi што? — адазваўся гультай.

— Па людзей сiчас трэба ехаць… знацца па тых, каторыя самi прыйсьцi ня могуць. Усе, як адзiн чалавек, далжны галасаваць. А твая мацi прыдзiць?

— Ды мусiць не, трэба паехаць забраць.

— Ну дык во, паедзiш забярэш яе, пасьля дзеда Якуба дый сама глядзi яшчо каго…

— Каторым? — зiрнуў Пятух на грузавiкi.

— Сiчас скажу. Ды помнi, што ад найстарэйшых пачынаць. Тутака фатограф ёсьцiка, ён зробiць зьнiмкi, каторыя ў газэця напiчатаюць. Панiмаiш?

— Ну. А дзе-ж Косьцiк?

— Нi тваё дзела. Скора будзiць.

Скрыпеў, шунеў, трашчэў патэфон. Хадзiў "на закаце парынь, ухадзiлi на гражданскую вайну камсамольцы" i ўжо цi ня мiлiённы раз "выхадзiла на бераг Кацюша". Колька яна, бедная, у чарзе за буткам мусiла калець, каб такую колькасьць разоў басанож на гэны бераг не хадзiць…

Ля Пятуховай хаты быццам кiрмаш у чацьвер на Глыбоцкiм рынку. Шырака адчынены ў хату дзьверы. Надзьмутая, з важнай кiславатай мiнай сядзела ля "балацiравачнай скрынi" Аксеня. Побач варушыў даўгiмi рыжымi вусамi Захарук. У шэрым школьным сшытку Дуня Макатунiшка адзначала прозьвiшчы тых, што галасавалi. У вёсцы мала хто «паруску» ведаў. Колькi не адмаўлялася, ня выкруцiлася ад Лявона, дый ведала-ж, што шмат камбедаўскага дабра трапiла Макатуном з ласкi Шпунта. Укусi яго, дык сябе ўкусiш. Казалi людзi некаторыя, што новы лад вымагаў новага падыходу да людзей. Але з другога боку памятала дзяўчына гвалт у лесе. Калi Лявон збоку ацiраўся, на старожы трымалася. Гэтак i сяньня ранiцай, вельмi балюча за мяккое месца ўшчыкнуў.

Людзi гаманiлi за дзьвярмi, мала хто ў хату заходзiў. Спанукаў iх сам энтузiястычны Лявон. Зьявiўся на самакаце Косьцiк.

— Быў на ўчастках Павалiцкага Хвёдара й Саладухi, — паясьнiў, прывiтаўшыся. — А як тут iдзець?

— Ат, медлiнна, — махнуў рукой Шпунт.

У суправодзе вясковых сабак i дзяцей укацiўся ў двор грузавiк. Першай саскочыла рухавая Вульляна. Выцягнулiся рукi на помач дзеду Якубу. Лiтоўскi патрыярх пазаўчора ў пасьцелю залёг. Колькi нi пратэставаў Васiль i нявестка, каб ня трывожылi занямогшага, Пятух учапiўся за дзеда, як клешч за скуру.

— Прыказ дык прыказ! — падняў ён голас. — Мне сказалi прывязьцi жывога цi мёртвага, от!

Паласаваўшыся нарабаваным камбедаўскiм дабром, стары абiбок нагоду ўбачыў. Ягоны сур'ёзны твар i задзiрлiвыя словы не давалi месца на нiякi сумлеў, што забярэ дзеда. Якуба апранулi й вывелi да машыны.

— Што-ж ты гэта, Сымон, каб цябе макарэц, з пасьцелi мяне хворага цягнiш! Выбiралi-б бiзь мяне! — пратэставаў дзед.

— Нiчога табе, дзеду, нi станiцца, — запэўнiваў Пятух. — ты-ж найстарэйшы, дык за табой, казаў той, усе пойдуць.

Зьняможанага дзеда паставiлi на ногi на Пятуховым дварэ ды, падтрымлiваючы, павялi да "балацiровачнай скрынi". Ледзь шкандыбаючы, стары вурчэў пад нос, не адказваў на нiчые вiтаньнi.

— Дык што з гэтым рабiць? — спытаўся, узiраючыся мутнымi вачмi ў лiтары на «балоце».

— Гэта, дзядуля, нашы кандыдаты. Вы галасуiце за iх, дык укiньце ў гэту скрыню i ўсё, — тлумачыла Аксеня.

— Кандзiдаты, кажаш? Хто-ж яны? — спытаў дзед.

— Таварышчы Шпунт i Бурак.

— Таварышчы, кажаш? Каму-ж яны такiя таварышы?

Людзi цiснулiся ў дзьверы, ацiхкла гамонка.

— Ну гэта такая мода, так завуць цяперака. Паноў-жа нiма, усе толька таварышы, — спакойна тлумачыла Аксеня. Захарук падкручваў вусы й маўчаў. Адно Дуня пазiрала зьбянтэжана то надзеда, то на iншых.

— Ага, унь яно як… таварышы, кажаш… — паволi крэкчачы, гаварыў дзед. А тады раптоўна й злосна: — Алi якiя такiя яны мне таварышы, калi хворага з пасьцелi сьцягнулi? Што гэта й памерцi спакойна нiма як? Бiзь мяне нi маглi?

— Да как это так, отец? Да нельзя так. Вы прiмером всей деревнi должны быть, — голасна сказаў Маршалкаў, што дагэтуль збоку трымаўся. — За вамi другiе последуют.

— Прымерам, кажаш… — зморшчыўся дзед. Ягоны слабы зрок блудзiў па людзях, вусны памкнулiся нешта сказаць, ды стрымалiся. — На, укiнь гэты сьвiсток, каб адчапiлiся ад мяне, старога й хворага, — адаў дзед «балот» Дунi й адыйшоўся.

Дуня ўкiнула выбарчы бiлет у скрыню i ўзялася запiсваць дзедава прозьвiшча. Васiль мiгам адбыў сваю павiннасьць i ўзяў бацьку пад руку, каб надвор памагчы выйсьцi. Чырвонаармеец мецiў на дзеда фотаапаратам.