Валянцін Акудовіч - Мяне няма - роздумы на руінах чалавека

Хаця, здаецца, цалкам нельга адмаўляць магчымасьць таго, што Сакрат спрабаваў зразумець фэномэн чалавека адносна самога сябе і, ня выключана, — нават у нейкай меры “суб’ектызаванага” чалавека. На карысьць апошняга сьведчыць апакрыфічнае “Я ведаю, што я нічога ня ведаю”, якое выглядае адказам-канстантам на заклік, счытаны са сьцяны дэльфійскага храма — “Спазнай самога сябе”.

Калі гэта сапраўды так, то ў выпадку з Сакратам мы маем “інтэграл” гісторыі праблемы. Прынамсі, колькі б потым чалавек не спрабаваў зразумець сябе, усе спробы сканчаліся тымсамым “... я нічога ня ведаю”. Іншая рэч, чаму тады пад пытаньне ніколі ня ставілася сама праблема і — далей, сам чалавек?

Аднак вернемся да антычнасьці. Відавочна, што я-чалавек той пары ня быў нейкай самасьцю, а толькі прэзэнтуючай мерай унівэрсальнага космасу і таму ведаў сябе адпаведна свайму веданьню навакольнага сьвету.

Адным словам, ён быў ня тым, чым (кім) быў, а тым, што ведаў (як вагі, якія ведаюць вагу таго, што важаць і ня ведаюць сваёй вагі). Адсюль і прынцыповая няздольнасьць антычнага я-чалавека да вылучэньня сябе з унівэрсальнага цэлага ў нешта асобнае, асобавае.

Зрэшты (ці — адпаведна), ён і ня бачыў у гэтым патрэбы, паколькі ідэалягемы ўсіх мэтаў тады былі скіраваныя на ўлучэньне, а не на вылучэньне, з чаго татальнасьць гармоніі цэлага паўставала яго абсалютным ідэалам.

У адцягнена-тэарэтычным пляне такая ідэалёгія сьветагляду, магчыма, выдае на найдасканалую, але, як на маё разуменьне, менавіта ўтойваньне я-чалавека ў тоеснасьці з унівэрсальным цэлым сталася прычынай заняпаду антычнасьці ўва ўсіх яе значэньнях.

Увогуле, самаанігіляцыя антычнай цывілізацыі — адна з найвялікшых таямніцаў Тэкставай эры. Не выдавала б на нешта дзіўнае, каб антычнасьць трансфармавалася ў нешта іншае, прарасла новымі формамі сацыяльнасьці і мысьленьня, нават, хай сабе, абярнулася нечым супрацьлеглым, нейкай апазыцыяй самой сабе. Аднак нічога гэтага ня сталася, антычнасьць лічы бяз рэшткаў амаль на тысячагодзьдзе зьнікла з кантэксту эўрапейскага досьведу.

Зноў жа, чаго толькі не зьнікае дазваньня з гэтага сьвету, але за тое, што антычнасьць мела ў сабе магутны патэнцыял для наступнасьці, сьведчыць яе татальнае вяртаньне (гермэнэўтычна сканструяванае з ацалелых рэшткаў) у сусьветны культуралягічны дыскурс.

Антычнасьць вярнулася ў эпоху Рэнэсансу і з таго часу застаецца сярод актуаліяў сусьветнай культуры... Дык што здарылася тады? Чаму вялікая і як на тую пару дасканалая цывілізацыя зь безьліччу адмысловых мітаў, магутнай філязофіяй, упарадкаванай сацыяльнасьцю неўпрыкмет змарнела ў нішто?

На гэтае пытаньне існуе шмат адказаў, іх занадта шмат, каб хоць нейкаму даць веры, нават найбольш папулярнаму, які ў самых розных мадыфікацыях абапіраецца на адну і тую ж вэрсію: урэшце чалавеку адкрыўся сапраўдны Бог і тымсамым быў “пастаўлены крыж” на паганскіх багах і паганскім ладзе жыцьця.

Антычная міталёгія ведала даволі багоў і герояў, якія пераўзыходзілі Хрыста ў пакутах за людзтва, антычная філязофія мела колькі заўгодна эмацыйна-лягічных канструкцыяў, кожная зь якіх пры неабходнасьці магла актуалізавацца ў монатэістычнага Бога, антычная этыка ў сваіх ідэальных формулах нічым не саступала этычнаму імпэратыву Нагорнай казані (згадаем хаця б “Залатыя вершы” пітагарыйцаў)... Дык чаму антычнасьць не змагла вымкнуць зь сябе падобнага хрысьціянскаму Богу, які б зь сярэдзіны перарэфармаваў яе структуру і лад адпаведна насьпелым патрэбам, а чакала (дачакалася!) прышлага, што яе, урэшце, і згубіла?

Як на маё меркаваньне, то адна з асноўных прычынаў татальнага адыходу эўрапейскага людзтва ад антычнай стратэгіі быцьця палягае ня ў тым, што хрысьціянства запрапанавала яму “лепшы” міт, “лепшую” этыку, “лепшага” Бога (усё гэта “лепшае” — падкрэсьлім — маецца і ў інтэлігібэльнай субстанцыі антычнасьці), а ў тым, што ў хрысьціянскай мадэлі быцьця знайшлося пэрсанальнае мейсца кожнаму асобнаму чалавеку.

Хрысьціянства вылучыла кожнага асобнага чалавека з эйдасу чалавека і адкрыла яму: Ты ёсьць як Ты. Але яно ня толькі пазначыла пэрсанальную наяўнасьць я-чалавека ў каардынатах рэальнага быцьця, яно яшчэ і паабяцала яму мейсца ў быцьці ірэальным. Займеўшы пэрспэктыву быць тут і цяпер, там і потым, я-чалавек не схацеў болей быць як ня-быць энтылехіяй эйдасу чалавека тут і ўласна эйдасам там. Ён без асаблівай шкадобы да назапашаных багацьцяў пакінуў залатыя харомы антыкі ды выправіўся прэчкі, каб хутчэй сустрэць самога сябе як найвялікшую з магчымых для сябе каштоўнасьцяў быцьця.