Сам Ян Чачот, які заўсёды выступаў са сваімі вершамі на. падобных урачыстасцях, гэты раз прыехаць на свята не здолеў. Як службовец «Масы радзівілаўскай» — спецыяльнага бюро па ўпарадкаванні архіваў князёў Радзівілаў, ён у гэты час быў камандзіраваны ў Мінск. Адтуль паэт і прыслаў свае вершы сябрам у Вільню, выказаўшы пры гэтым — зноў-такі ў вершаванай форме — шкадаванне, што ў той час, як яго прыяцелі «апаражняюць бутэлькі» ў вясёлым застоллі, ён «посціць, як святы», у Мінску, дзе яго прымушае «маршчыніць чало мазольная пасада пісара». Прысланыя вершы Яна Чачота зачыталі на ўрачыстасці Адам Міцкевіч, Тамаш Зан, а тыя, што былі прызначаны для спеву, выконваліся жаночым і мужчынскім хорамі. Беларускія вершы і песні Яна Чачота склалі сабой цэласную драматычную сцэнку, прызначаную для выканання на ўрачыстасці ў гонар Юзафа Яжоўскага. Дзейнымі асобамі былі тут вясковыя людзі, якія быццам бы прыйшлі павіншаваць імянінніка.
Першы выйшаў з віншаваннем цівун, беларуская мова якога была перасыпана польскімі словамі і выразамі — характэрная для такіх «падпанкаў» гаворка. Цівун (здаецца, гэту ролю выконваў Тамаш Зан) пачаў так:
Чулі мы гэта, што есць вашэць украінец
І контэнт 3, што ўрадзіўся ў жызнай краіне,
Як абачыў, што ў нас нявелькі дзядзінец,
Сказаў: «Як брыдко мешкаюць 4ліцвіне 5...»
Далей цівун жартам аспрэчвае імянінніка, кажучы не без іроніі, што там, на Украіне, вельмі добра: «Хаты злепкі з гною, бо вы лесу не маеце...» І хоць там вельмі родзіць жыта і пшаніца («бо ў вас грунт харошы, чарназёмны, тлусты»), але ж усё роўна ўкраінскія чумакі едуць па прыбытак у Беларусь — любяць валацужнічаць.
Аднак мы ім назоліць 6не хочам ніколі,
І ты, мілы панічу, не смейся з нас, просім.
Усё гэта дзеецца па нябескай волі.
Гультай часты, дзе добра.
Мы больш працы зносім.
Пагадземся. Мы людзі добрае есць душы.
Не будзь і ты ніколі ліхім, панічэньку.
Не трэба ламаць тае, скуль груш дастаў, грушы,
Помні, што ты вучышся ў нашым Вілейку 7.
Згода. Але сягоння мы ся даведалі,
Што Вашы імяніны, святога Язэпа,
А каб Вы к сабе нашу прыхільнасць пазналі,
Ідзем гэта, не сядзім у хаце, як Мазепа.
Будзем цябе віншаваць. Я есць цівун з двара.
Гэта — сельскі дзесятнік, ён лысіну гладзіць,
Ён знаець іспраўніка, знаець асэсара,
Маскалёў 8на кватэру, як чартоў, нам садзіць.
Там войт, што уса круціць, чалавек бывалы,
Быў у Гданьску, у Кралеўцу плаваў на віціне,
Ось там стаіць маладзец, жаўнер дасканалы,
Ён, бядак, кабылінку з'ядаў у Мадліне.
Там у куце музыка: як ён добра граець!
«Свінні ў рэпе», і «Дзюбу», і польскія танцы.
А гэта ёсць Алёнка, очы ў дол спушчаець,
А там бачу: Альжбетка ў сіняй катанцы.
Но, зачніце, дзявочкі, пану заспявайце,
Ён вам дасць па ўстужачцы, борзда зачынайце.
Тут перад Юзафам Яжоўскім і ўсімі ўдзельнікамі свята ўзнікае цэлая група па-святочнаму апранутых дзяўчат, якія хорам спяваюць Чачотаву песню:
Што ж мы Вашэці скажам,
Простыя з сяла дзяўчата?
Якія ж песні звяжам?
У нас мысль не багата!
Але як мыслім, чуем,
Так табе заспяваем,
Так цябе павіншуем —
Няшчырасці не знаем.
Лісічка, жоўты грыбок,
Слімакоў не баіцца;
Не точыць яго чарвячок,
Ён у лесе здароў блішчыцца.
Конік па полю дурэе,
Хоць копы вазіць не дбае,
Салавей хораша пее,
Самічку к сабе склікае.
Будзь, як лісічка, здаровы,
Як конік, вясёл пры трудзе.
Няхай тваё пісьмо, размовы,
Як салаўя голас будзе.
Пасля дзяўчат выходзяць наперад хлопцы, якія спяваюць:
Мы ад сахі, ад бараны,
Мала вам спяваці будзем!
Чытаць, пісаць не учаны,
Ат сабе трохі загудзем.
Колька ў снопе есць зернетак,
Толька жый шчаслівых лётак;
А калі замнога гэта,
Аглядай сотнае лета.
Колька за адным пакосам
Касец добры траў схэндожыць 9,
Толька табе перад носам
Бог няхай чырвонцаў зложыць.
А як мы заўшэ 10да леса
Ад некрутаў уцякаем,
Так няхай бяда да беса
Уцячэ, пех ей не знаем.
Няхай цябе панны любяць
І часта просяць зазулькі, —
Калі з табой ся зашлюбяць
І ад'едуць ад матулькі.
Тут ізноў дзяўчаты змяняюць хлопцаў. Яны расказваюць у песні, што сярод іх ёсць прыгожая паненка, якая яснейшая і бялейшая за малако, «што блішчыцца ў даёнцы», «цнатлівая і разумная», і раяць імянінніку «свацею жычліву», якая паможа яму здружыцца з той паненкай: «Будзеш мець краску жонэнку».
Вось асобныя радкі гэтай песні:
Ужо даўно шчабятала
Сарока нам на паркане,
Яна міламу казала:
Да едзь жа ж ты да нас, пане.
Прымуць там з хлебам, соллю,
Там пачцівых людзей любяць...
Читать дальше