Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

— Гэта ўсё фірмы, — ахвотна тлумачыў Лейбе, ведаючы, што яго спадарожнікам не проста адразу ўсё зразумець, — прапаноўваюць тавар.

— А гэта хто — гарадавы? — павёў галавой Лявонка.

Усе звярнулі ўвагу на нейкага здаравілу ў форме. На цёмна-сіняй фуражцы — бліскучая кукарда. На шырокім скураным поясе — звязка з ключамі, наручнікі і нейкая зброя ў адкрытай кабуры. З гарадавымі прускаўцы пазнаёміліся ў Рызе, калі дабіраліся ў Лібаву. Вусатыя, здаравенныя дзядзькі, у кожнага з аднаго боку матляецца шабля, з другога — рэвальвер. Наручнікаў, праўда, няма.

— Коп. Палісмен! — з павагай адказаў Лейбе.

Палісмен нешта жаваў, павольна працуючы сківіцамі. У руках ён трымаў такую ж даўбешку, як і тыя, на мытні, і ляніва вярцеў ёю, як прускаўскі пастух кіем.

— Гумавая дубінка! — растлумачыў Лейбе і з захапленнем дадаў: — Каб стаць палісменам, патрэбны вага і рост. Вага не менш, як сто кіло.

— Цябе, Піліпко, не возьмуць, — зарагатаў Цімоша, маючы на ўвазе і рост, і худзізну Піліпка.

У гасцініцу містэра Гроса дабіраліся «паветранай дарогай» — на нью-йоркскай электрычцы, якая называлася тут «элевейтэд». Электрычка часам паднімалася ўпоравень з невысокімі дамкамі. Падарожнікаў здзівіла рознакаляровая стракатасць дахаў: зялёныя, сінія, чырвоныя, рудыя — розных фарбаў і адценняў! Бралася ўжо на вечар, калі яны нарэшце сышлі на нейкай станцыі і вузкімі вулачкамі дабраліся да ўладанняў містэра Гроса. Гэта быў прадаўгаваты драўляны дамок няпэўнага колеру з дзесяткам пакойчыкаў па абодва бакі доўгага калідора.

— Вось ваш пакой, — сказаў гаспадар, шырокім жэстам рукі запрашаючы новых пастаяльцаў,— ложкі выбірайце самі. Будзеце забяспечаны снеданнем. За снеданне асобная плата.

— А за абед?

Лейбе пасміхнуўся:

— Вяртацца сюды на абед у вас не будзе часу.

Прускаўцы здзіўлена паглядзелі на гаспадара.

Містэр Лейбе падняў угору палец:

— Заўтра прыйдуць…

— Хто прыйдзе? — раскрыў рот Піліпко.

— Ну, наймаць вас на работу.

Прускаўцы ўзрадаваліся.

— З работай не так проста, — пацмокаў языком містэр Лейбе, — цяпер тут крызіс, нават карэнныя амерыканцы не могуць дастаць работы… Але, я думаю, пашанцуе! Тым, хто спыняецца ў мяне, заўсёды шанцуе. А пакуль што адпачывайце! З дарогі трэба адпачыць, — з гэтымі словамі Лейбе выйшаў.

Лявонка выбраў ложак ля акна, сеў на яго. Цімоша з Піліпком атабарыліся побач. Пакой быў даволі вялікі і ўвесь застаўлены ложкамі. У кутку стаяла печка. Ракавіна з халоднай вадой знаходзілася тут жа, у пакоі. На акне — вазоны з кветкамі.

— Што, хлопцы? Відаць, дадому трэба напісаць, каб не думалі… — устрывожыўся Лявонка.

— Паспеецца… — стрымаў яго Цімоша. — Давай крыху павячэраем.

Хлопцы адчынілі свае куфэркі, дасталі рэшткі сала, сухары, нацадзілі з крана вады (паказаў Лейбе), склалі ўсё разам і пачалі вячэраць.

— Трэба, мусіць, дзядзьку Васіля ды Ляксея шукаць, — сказаў Лявонка.

— Дзе ж ты іх у такім мурашніку знойдзеш? — усумніўся Піліпко. — Як іголку ў стозе сена.

— Ёсць жа адрас.

— Заўтра ж прыйдуць на работу наймаць, а дзядзьку Васіля і потым пашукаем, — разважыў Цімоша.

Стомленыя, яны распрануліся і паклаліся спаць.

Крызіс 1907 года ў Амерыцы ўзмацніў беспрацоўе і голад. Працу цяжка было знайсці. Але прускаўскім хлопцам пашанцавала. Цімоша адразу ж уладкаваўся ў рэстаран мыць посуд.

— Там хоць галодны не будзеш! — падтрымалі яго сябры.

Піліпка ўзялі падносчыкам у магазін адзення. Яго справа — упакаваць куплены тавар, скласці ў карзіну, памагчы паднесці. Праз тыдзень ён і Цімоша пахваліліся заробленымі грашыма: дзесяць даляраў!

Лявонку не шчасціла: яго ніхто нікуды не браў Дзядзькі Васіля па ўказаным адрасе не аказалася — перамяніў, відаць, і кватэру, і работу. Лепшую, можа, знайшоў. У яго ж пакуль што не было ніякай. «Таму, відаць, што малы я ростам ды і з выгляду малады надта… — з трывогай думаў Кужаль. — Але Піліпко яшчэ меншы за мяне, а ўзялі, працуе…» Ён хадзіў у розныя месцы, але безвынікова. Вечарам тлумачыў сябрам і гаспадару:

— Спазніўся і на гэты раз. Каб крыху раней, а так ужо заняў нейкі чалавек…

Містэр Грос, які не пераставаў апекавацца сваімі пастаяльцамі, параіў:

— Тут ёсць спецыяльнае бюро іміграцыі і натуралізацыі, якое займаецца такімі людзьмі, як ты. Схадзі туды.

Лявонка ўжо быў і галаву апусціў. Містэр Грос гэта бачыў.

— Кеер smiling! — сказаў гаспадар і дадаў: — Так гавораць у Амерыцы.

Гэта значыць: заўсёды ўсміхайся, нават калі табе цяжка.