Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

— На ўсё воля Божая… Ведаю я таго Латушку. Зламыснік! Царкву забыў…

Міхаль чакаў, што ж ён нарэшце скажа. Гледзячы на яго, святар напэўна адчуваў тую спрадвечную сялянскую цярплівасць, якая зыходзіла ад гэтага чалавека, але чым ён мог дапамагчы — пагаварыць з ураднікам?

— Духоўным асобам, сын мой, забаронена ўваходзіць у мірскія справы.

«Дарэмна я сюды ішоў», — падумаў Міхаль.

— Дараваць трэба ворагам нашым, як сам Бог наш Ісус Хрыстос дараваў.

На гэтым гаворка, па сутнасці, і скончылася. Сказаўшы: «Ну, то я пайду», Міхаль выйшаў з папоўскай хаты.

На зацярушаных снегам лісцях рабін, што стаялі пры гасцінцы, гайдаліся сарокі — клявалі працятыя марозам цёмныя гронкі, што там-сям яшчэ захаваліся паміж галін. На аснежанай, пакрытай інеем чаромсе, затрашчала сініца. Пад нагамі па-зімняму рыпеў снег. Міхаль не чуў і не бачыў гэтага. У думках панавала разгубленасць. Цябе крыўдзяць, а ты павінен дараваць?..

Пры гасцінцы, побач з царквою, стаяла карчма, і ногі Міхаля неяк самі сабой павялі яго туды. Хоць кажуць, што чужая бяда людзям за вяселле, але раптам што добрае пачуе.

Цяпер той карчмы даўно ўжо няма — казакі спалілі яе пры адступленні рускай арміі яшчэ ў чэрвені 1915 года, у Першую сусветную вайну Рассеяліся па свеце нашчадкі яе ўладальніка. На той час гаспадарыў у ёй Мордка Вінаград. Пра сябе ён казаў: «Мордка Вінаград гасцям заўсёды рад». Сюды і накіраваўся Міхаль. У карчме прускаўцы даведваліся пра самыя апошнія навіны і свайго краю, і ўсяго свету.

Ля ўвахода ў карчму расла прыгожая елка, стаялі некалькі слупоў для прывязі. На ўпрыгожаных разьбой дзвярах зіхцела медная клямка. Міхаль узяўся за яе і адчыніў дзверы. Карчма займала палавіну хаты, у другой жыў з сям'ёй сам Мордка. Печ — агульная, на дзве палавіны. Ля абшарпаных сцен чарнелі нічым не пакрытыя сталы і лаўкі каля іх. Гонарам прускаўскай карчмы лічыўся вялікі гадзіннік, што стаяў у цёмным кутку і час ад часу падаваў адтуль хрыплы рыпучы звон. Тут заўсёды хто-небудзь ёсць. А ў нядзелю дык да самага панядзелка, да раніцы, звіняць шыбы ад песень і стогне гліняная падлога ад п'яных, з прыстукамі, танцаў. Асабліва весела было, калі на Лосьне, якраз насупраць, спыняць свае плыты асначы, што гоняць лес з пушчы ў Буг, і зойдуць у карчму. Гэтыя любілі пагрэцца! Плытнікі спускалі ў карчме ашчаджаную дзеля гэтага прыпынку капейчыну і ўжо ўлегцы плылі па Лосьне далей. Шырокага размаху людзі. Калі яны пакідалі Мордкаву ўстанову, то і сам гаспадар, і яго жонка Дзішка ўздыхалі спакайней.

Быў у Мордкі, і даволі часта, клопат са збіраннем платы. Калі не хапала грошай (а так здаралася часцей за ўсё), карчмар не губляўся — прымаў курэй, яйкі, крупы, жыта. Не адмаўляўся нават ад матка нітак, які, зразумела, пры жаданні можна было выкупіць назад.

Неяк лесніку Дармідонту надта захацелася выпіць, а грошай на гарэлку не было. Ён тады што зрабіў — злавіў на выгане чыёгасьці гусака і занёс да Дзішкі ў карчму. Дзішка ад нечаканасці шумна пляснула рукамі аб сцёгны.

— Глядзі, каб ціха, а то вокны салам вымажу! — прыгразіў ляснік.

Як управіцца з той птушкай — яна ведала. Праўда, потым Гальяшы (гэта была іхняя птушка) спахапіліся, што недзе прапаў гусак, шукалі яго за жырылом, распытвалі людзей, і след навёў на Дармідонта, але паспрабуй да яго падступіся! Панскага лесніка прускаўцы не любілі. Кепскі чалавек. Калі, здарыцца, у лесе сякеру забярэ, то, прасі не прасі, не аддасць. «Ты пану вялікі ўрон зрабіў!»

Яго якраз і ўбачыў Міхаль, зайшоўшы ў карчму. Дармідонт сядзеў адзін. Перад ім на стале стаяла зялёная бутэлька, на сподачку ляжаў селядзец. Вядома было апошнім часам, што яму нечакана наставіла рогі маладая жонка. Ды з кім?! З ягоным сынам Трахімкам. Ад гэтага, мусіць, чалавек і зачасціў у карчму.

За сталом у дальнім кутку сядзелі прускаўскія мужчыны — каваль Пракоп Пахолак, Масей Галёнка і нехта яшчэ. Міхаль пазнаў Васіля Каленіка. Усе сядзелі ў шапках, бо не было такой звычкі, каб здымаць іх у карчме. Ля прылаўка, над якім звісала даўгавязая постаць Мордкі, стаяў ураднік Кастанты.

— Ну, як твае сведкі? — павярнуўся ён да Міхаля, які хацеў прайсці ўзбоч яго да той кампаніі, што сядзела ў кутку.

— Шукаю, — няпэўна адказаў Міхаль.

Кастанты мармытнуў нешта скрозь зубы і зноў павярнуўся да прылаўка, бліснуўшы мноствам начышчаных гузікаў. Усе ведалі, што службовую форму шыў яму камянецкі Мошка (адных гузікаў — некалькі дзесяткаў) за чатыры рублі, у той час як работа гэта каштавала па меншай меры восем.