Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

вылучаўся голас Трахімкі.

— Бач, як зацягвае Дармідонтаў сын! — не то з пахвалой, не то з усмешкай азваўся Кірыла.

— Тоня, вынесі ім пяць капеек… — сказаў Міхаль.

— Гэта шмат, хопіць і дзве! — паправіў яго Кузёмка. Тоня збегала на вуліцу, аддала грошы скарбніку (ім быў Павал Гальяш) і хутка вярнулася.

— На дварэ халадзёнка!

Сапраўды, к поўначы мароз стаў крапчэй.

— Бывайце здаровы, як у небе анёлы! — падзякавалі калядоўнікі.

Шум, весялосць, смех.

— Недзе і наш там, — усміхнулася Марыля. — Каб не прастудзіўся.

— Ганна Васілішына ходзіць разам з імі! — сказала Тоня.

Звычайна дзяўчат калядаваць не бралі — для Ганны зрабілі, відаць, выключэнне.

— Ну, то, мусіць, і Лявонка там…

— Дзіва што!..

Ён і сапраўды быў там — спяваў разам з усімі і ўкрадкай) пазіраў на Ганну. Пад нагамі рыпеў, як асенняя капуста, снег. Ганна выглядала самай вясёлай і смяшлівай. У мігатлівым святле «гвязды» тонкімі шнурочкамі чарнелі яе бровы. І там, дзе грудзі, у яе ўжо крышачку пуклілася. Ён узяў яе за руку і праз рукавічку адчуў, як яна дрыжыць. Ад хвалявання, відаць. Яны стаялі якраз насупраць Шведавай хаты.

— Не трэба, а то людзі шчэ падумаюць, што закахаўся.

— У цябе?

— А раптам? Усялякае можа быць…

— Не бойся, я нясмелы.

— Дык з нясмелымі гэта якраз і здараецца.

Ён маўчаў.

— А я зараз паваражу! — падхапілася яна, падбегла да плота, што аддзяляў Шведаў панадворак ад вуліцы, і пачала рукою ў рукавічцы пералічваць штыкеціны, страсаючы з іх снег.

— Што гэта ты?

— Не што, а хто…

— Загадала нешта?

— Не скажу…

Яму прыемна было знаходзіцца побач з ёю, хоць ён саромеўся гэта паказваць.

Зіма выдалася халоднай. Пасля Каляд дні два галёкала завіруха, ды такая неўтаймоўная, што валіла з ног. Снег ажно пеніўся. Шалёны вецер круціў яго ў паветры і з размаху кідаў у вокны хат, у твары людзей, нібы жадаючы пакараць іх за нешта нядобрае, у чым яны маглі быць вінаватыя.

Кузёмка, жадаючы перачакаць мяцеліцу, з тыдзень жыў у Кужалёў, паміж дзяцей. Боты яго стаялі ў кутку і адтуль паблісквалі зіхоткімі халявамі. Уладальнік іх сядзеў на печы. Калі Барбарка пачынала хныкаць, Тоня гайдала калыску і страшыла жартам:

— Глядзі, не плач, а то Кузёмка ў торбу пасадзіць і панясе.

— Перастань, хіба так можна? — ушчувала яе Марыля.

Кузёмка, аднак, на гэта не крыўдзіўся, а толькі матляў галавою і пасміхваўся. Ведама, дзеці.

— Наадварот, — весела казаў ён з печы, — я суцешыць магу, думкі развеяць, а не тое, што пакрыўдзіць. Слухайце! — і пачынаў:

— А цукеркі? — цікавіцца Фядорка.

— Цукеркі на самым дне! — пасміхнуўся Кузёмка і паабяцаў: — Неяк абавязкова куплю ў Камянцы, прынясу і пачастую.

— Нас Лявонка частаваў! — хваліцца Фядорка.

«Дык ён і весялун, Кузёмка гэты!» — думала Марыля, стоячы ля печы.

— Эх, ведаеш, што б я зараз з'еў? — звярнуўся Кузёмка не то да Фядоркі, не то да Марылі і, не чакаючы ад іх адказу, прызнаўся: — Блінцоў аўсяных з гусіным шмальцам!

— Я таксама б не адмовіўся! — падтрымаў яго Лявонка, які тым часам завітаў у хату.

— Вось вясною развядзём гусей — тады будзе і шмалец, — жартам адказала Марыля.

— Доўга чакаць, — хіхікаў Кузёмка з печы. — А тым часам загадку вам загадаю: адгадайце, што на свеце саладзей за ўсё і што на свеце шпарчэй за ўсё?

Адказаць, як ні спрабавалі, ніхто не мог, нават Лявонка. Кузёмка растлумачыў: саладзей за ўсё — сон, а шпарчэй за ўсё — думка.

Дзеці і Марыля слухалі з цікавасцю, дзівячыся Кузёмкаваму ўсёведанню.

Прыкмячаючы, што прысутныя звяртаюць на яго ўвагу, дзівак не мог стрымацца, каб не пахваліцца:

— Ха! Думаюць — Кузёмка дурны? Аднак я ўсё бачу і ўсё разумею.

Была ў Кузёмкі слабасць. Зрэшты, даравальная. Любіў ён наведваць вячоркі, якія ў Прусцы называліся попрадкамі. І вабілі яго, не будзем утойваць, галоўным чынам жанчыны…

Асеннімі і зімовымі вечарамі збіраліся дзяўчаты і маладзіцы ў адной якой-небудзь хаце на попрадкі — прасці кудзелю. Дзе дзяўчаты — там і хлопцы. «Гэта лепш, чым калкамі біцца», — жартоўна гаварыў Кірыла. Да Кужалёў, праўда, не прыходзілі — лічылася, што ў іх шмат дзяцей ды і хата невялікая. Збіраліся пераважна ў той хаце, дзе была дзяўчына на выданні. І прыходзілі найбольш такія, якім замуж пара. Кожная — з кудзеляю, прыбраная.