Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

Ён мусіў расказаць, мабілізаваўшы ўсё сваё веданне англійскай мовы. Пані Джаана здалася добразычлівай і карэктнай. Здзівілі яе вочы густога зялёнага колеру.

— Я бяру плату за месяц упярод, — папярэдзіла яна і растлумачыла: — Прабачце, але мяне пастаянна абдурваюць, — і паціснула паўнаватымі плячыма.

У пакой зайшоў хлопчык, відаць, сын, паглядзеў на новага кватаранта спадылба. Джаана пажадала ўсяго добрага і разам з сынам выйшла. За сцяною спаў сусед — такі ж самы, відаць, пастаялец. У сне ён вёў сябе неспакойна: хроп так, нібы хто яго душыў.

Назаўтра, ведаючы амерыканскія парадкі, Лявонка адразу накіраваўся на біржу працы. У адным з вокнаў, перад якім стаяла чарга, бялела паперка — спіс рабочых месцаў, на якія мелася вакансія. Чарга расцягнулася метраў на сорак. Белыя, чорныя… У Дэтройце шмат неграў, больш, чым у Нью-Йорку.

З дзвярэй выйшаў тоўсты, добра апрануты мужчына — бос. Валасы густа намасленыя і ажно ільсняцца, аддаючы нейкім жалезным бляскам. Спыніўся, азіраючы чаргу. Бос — правая рука дырэктара, асоба надзвычай уплывовая. Гэта Лявонка паспеў уведаць яшчэ ў Нью-Йорку. Аб нябеднасці яго сведчыла нахабнае і самазадаволенае аблічча. Бос яшчэ раз агледзеў усіх, хто сабраўся і, счакаўшы, паманіў некалькіх чалавек пальцам. «Бярэ, хто вышэй ростам, — адзначыў сам сабе Лявонка. — Мае шансы невялікія…»

І раптам тыцнуў якраз у яго:

— І ты!

— Згодзен, сэр! — коратка адказаў хлопец, не ведаючы нават, на што ён згодзен і колькі будуць плаціць.

Так трапіў ён да Форда. «Форд мотар-компані» — так называлася фірма. Уладкаваўся ў ліцейны цэх, які сустрэў яго не проста шумам, а нейкім грукатаннем і бабаханнем, але ён чамусьці страшэнна ўзрадаваўся, пачуўшы гэта бабаханне, якім быў ахоплены цэх, падобны на апраметную. Разгарачаныя людзі ў пыльных, замасленых камбінезонах з бразгатам пхалі перад сабой ваганеткі, загружаныя вугалем, жалезным ламаччам і яшчэ чымсьці. Ваганеткі супраціўляліся ўсім сваім цяжарам, з грукатам біліся аб рэйкі, скрыпелі, быццам скардзіліся візгатлівымі металічнымі галасамі на сваю долю. Востра пахла мазутай і жалезным гарам. Стаяла страшэнная гарачыня, рабочыя хадзілі голыя да пояса. Гэта былі індустрыяльныя трушчобы Дэтройта, тая самая «Форд мотар-компані», дымныя коміны якой відаць былі здалёк.

Узялі яго на пасаду фармоўшчыка, але напачатку давялося папрацаваць падручным. Як і ўсім, хто тут працаваў, выдалі бляшку з нумарам — 66–69. Пад гэтым нумарам ён і працаваў, і змену прымаў і здаваў, і зарплату атрымліваў — семнаццаць даляраў у тыдзень. Пра астатняе ніхто не напамінаў, і прускаўца нават здзівіла, што ніхто ні разу не пацікавіўся, хто ён і адкуль.

— Дзе працуеце? — папыталася гаспадыня, калі заўважыла што кватарант атрымаў работу.

— Форд мотар-компані,— адказаў кватарант.

— Там дрэннае паветра, вельмі бруднае.

Пані Джаана мела рацыю: чаго-чаго, а бруду там хапала. У ліцейным цэху ўсё знаходзілася ў руху — толькі паспявай. Пыл, дым — клубамі, не прадыхнуць.

«Трапіў у самае пекла. Вось яно, аказваецца, якім можа быць…»

Форман, аднак, папаўся неблагі. Спачатку паставіў яго збоку, — маўляў, назірай. Форман чымсьці нагадваў Грыцька. Такі ж нешматслоўны і непаспешлівы, патрабаваў спрыту ад іншых. Верхняя губа ў яго амаль квадратная і надавала форману нейкую павышаную сур'ёзнасць. Час ад часу ён даставаў з кішэні нешта накшталт гадзінніка і прыдзірліва, з недаверам углядаўся ў яго. Прускаўца ён спачатку паставіў на пагрузку. Трэба было грузіць шыхту — кавалкі жалеззя, старыя дэталі, нейкія колы, рысоры, вобады. Праз колькі часу Лявонка стаў ля печы. Самае галоўнае, вядома, якасць металу. Форман вучыў загружаць шыхту, трымаць тэмпературу, умела раскісліваць расплаўлены метал, сачыць за яго гатоўнасцю, акуратна разліваць па каўшах. Па нізе слаўся дым нейкага няпэўнага, гарчычнага колеру, пяршыла ў горле, хацелася кашляць, без прывычкі балелі грудзі. Моцна, як бы неўпапад, бухала сэрца. Здавалася, не вытрымае, яшчэ трохі — і ўзарвецца. Форман назіраў, як загружаюць печ, падганяў: «хары ап!» (хутчэй!), затым уважліва, праз сінія акуляры, глядзеў у завалачнае акенца на мітуслівае полымя, што гудзела ў печы, ківаў галавой рабочаму. Той, ужо вопытны ліцейшчык, упэўненымі, дакладнымі ўдарамі прабіваў лётку, і адтуль вывальваўся распалены струмень металу, ад якога адляталі жоўтыя і куслівыя, як восы, пырскі. Калі не ўхілішся — уджаляць! Струмень жвава бег па чорным жолабе ў падстаўлены коўш, які трэба было разліць у формы.