Уладзімір Гніламёдаў - Уліс з Прускі

«А мой ты, браціку!» — жахнуўся Лявонка, але што-небудзь зрабіць было ўжо позна…

Хавалі Букера са святаром на бліжэйшых могілках. Яго смерць доўга не давала спакою. Што гэта — трагічная выпадковасць ці свядомы ўчынак? А можа, ён хацеў даказаць, што нешта ўсё ж такі значыць у гэтым свеце, які прыніжаў і не паважаў яго. А можа, проста выпадак ды і ўсё? І нікуды не дзенешся — паспрабуй разгадай… Усё такое нетрывалае ў гэтым жыцці, нетрывалае і незразумелае. Ніколі не ведаеш, што з табой можа здарыцца. Для чаго ж існуе чалавек? Мае ён якое прызначэнне ў жыцці ці не мае? Душа разрывалася ад супярэчнасцей…

Але жыццёвыя клопаты працягваліся. Зерне гаспадар паабяцаў перакупшчыкам, і яны не прымусілі доўга чакаць. Аднак прапанаваная імі цана не задаволіла містэра Грыца. Калі перакупшчыкі з'ехалі, ён сказаў Лявонку:

— Не прадам. Буду карміць свіней!

Прускаўцу стала нават шкада фермера, які стараўся яшчэ трымацца, але ўзрост браў сваё. У абліччы ўжо ўгадвалася змаганне жыццёвай сілы з сілай вечаровай стомленнасці. Але стары не здаваўся.

Восень. Запалымнелі гаі — індзейскае лета. У асеннім убранні стаялі ільмы, дубы, бярозы з асінамі. Берагі Матушкі Волгі густа ўкрыліся апалым лісцем. Ачысцілася ад хмар і паднялося яшчэ вышэй сіняе неба. На ўсёй зямлі, здавалася, устанавілася гармонія паветра і святла.

Анет, мусіць, балюча перажывала халоднасць Лявонавых адносін. У верасні яна вярнулася ў Дэтройт працягваць вучобу.

— Тваё каханне застаецца з табой, — сказала яму напаследак. У голасе прагучаў не то жарт, не то нейкая незразумелая ганарлівасць.

Нягледзячы на гасціннасць гаспадароў, ён адчуваў сябе як ліст, адарваны ад далёкага дрэва. Вечарамі прыслухоўваўся, як у высокай траве і кустах паныла свістаў вецер.

Следам за Букерам хутка памёр і містэр Грыц. Выходзіў з хаты і ўпаў, зачапіўшыся за парог. Старога ўнеслі назад у хату, паклалі на ложак. Іван з'ездзіў у Маршалтаўн па доктара. У містэра Грыца аказаўся пералом шыйкі бядра. Доктар развёў рукамі. Нічым дапамагчы не мог. Атрымаўшы за візіт грошы, ён вярнуўся назад, у свой Маршалтаўн.

Да хворага зайшоў Лявонка, як мог паспачуваў.

Грыцько вельмі перажываў асуджанасць свайго становішча. Твар у яго зрабіўся шэры, на вачах паказаліся слёзы. Канчалася, відаць, нітка жыцця. Хворы ўзяў у рукі Біблію.

За вокнамі чуўся шум ветру.

— Гэта тарнада! — сказаў хворы, апусціўшы руку з Бібліяй.

Лявонка ўпершыню заўважыў на яго твары адзнаку пакорлівасці лёсу.

— Гэта тарнада выдувае жыццёвыя сілы і ставіць кропку, — уздыхнуў Грыцько, услухоўваючыся ў завыванне ветру.

Вецер роў моцна, роўна і пагрозліва. Так, гэта быў той самы славуты тарнада, які дасягаў гэтых мясцін амаль кожную восень, змятаючы на сваім шляху ўсё, што паддавалася яго магутнаму, хоць ўжо і абяссіленаму адлегласцю дыханню. Нараджаўся ён недзе на прасторах Мексікі, і хоць адлегласць яго стамляла, аднак на паўднёвых прасторах Сярэдняга Захаду ён нібы нанава адроджваў сваю першапачатковую сілу. Усе, хто быў у тую восень на ферме Бузукоў, сталі сведкамі, як раптам, у адно імгненне, дзённае сутонне згусцілася і ператварылася ў цемру, а з неба абрынуўся вадзяны паток. Усчалася такая бура, якой прускавец за сваё жыццё яшчэ не бачыў…

Бузукі сядзелі ў хаце.

— Зачыніце будынкі! — загадаў хворы як праз сон, трызнячы.

— Зачынілі, тато, зачынілі,— супакойваў яго сын.

— Вось да чаго не змог прывыкнуць — да ўраганаў,— сказаў Грыцько як бы самому сабе.

Праз некалькі дзён ён памёр. Вецер аціх гэтаксама нечакана, як і ўсчаўся, але Грыцько гэтага ўжо не чуў і не бачыў. Не бачыў, як бязлітасны тарнада агаліў дрэвы, як скрозь празрыстую бязлістую крону прасвечвалі клубы шэрых асенніх хмар, што наплылі аднекуль з поўначы.

Хаваць дапамагалі суседзі. Нябожчыка абмылі, апранулі, паклалі ў труну.

«Так і не скончыў ён той агароджы, — падумаў Лявонка. — Марыў прадаць пшаніцу, купіць акцыю, і вось — на табе! Шмат няўдач зазнаў у жыцці. Няўдачы, пэўна, і зламалі яго. Чалавечае жыццё не шмат каштуе. Быў — і няма. Як і не было…»

Поле аралі ўжо без містэра Брыца — з Іванам. Заканчвалася восень, але ў сухой траве з нейкім незразумелым сумам усё яшчэ звінелі цыкады, нібы нагадваючы пра немінучасць асенніх халадоў. Як толькі завяршылі асенняе ворыва і паставілі плугі пад паветку, Іван папярэдзіў:

— Зімой я табе не змагу плаціць столькі ж, колькі ў летні сезон…

Работнік як бы гэтага і чакаў — моўчкі кіўнуў галавой.