Александр Осипенко - Паплавы

VI

Назаўтра Вера рашыла пабываць на кашары. Хацела ісці туды разам з Аксінняй Адамаўнай. Усю ноч яна прахоплівалася, баялася, каб гаспадыня не прачнулася раней за яе. Але перад самым світаннем заснула так моцна, што не пачула, калі Аксіння Адамаўна паднялася і пайшла на кашару.

Хуценька памыўшыся, Вера вышла на яшчэ сонную вуліцу. Дзень абяцаў быць пагодным, як і ўсе гэтыя дні. Заходні небасхіл атулялі густыя наміткі ліпеньскай смугі. Празрыстае, сіняе неба над галавой здавалася высокім. На ўсходзе яно было ружовае, а там, дзе мелася ўзысці сонца, — залаціста-чырвонае.

Дзе размяшчаецца летні лагер, ці кашара, Вера дакладна не ведала. Чула, што недзе там, за рэчкай. Пайшла спорным крокам па пыльнай вясковай вуліцы.

За вёскай Вера ўбачыла надта фацэтную чалавечую постаць, затуленую ў шырокі жоўтага колеру балахон. 3-пад балахона відаць былі вялізныя боты, падвязаныя вузлаватымі вяроўчынамі. Постаць упрыгожвала высокая шапка. На шыі чырванеў шалік. Цераз плячо вісела торба з мноствам рознакаляровых зашывак, якія зблізку аказаліся кішэнькамі для паклажы. Вера, можа, і не дагнала б таго чалавека, каб выпадкова ў яго не развязалася вяроўчына на боце. Ён сеў на край старой канавы, пачаў старанна закручваць вяроўку. Падымаючыся, угледзеў Веру і пачакаў яе.

Як толькі Вера параўнялася з ім, ён сцягнуў з галавы стаўбунаватую шапку, прывітаўся. Словы ён расцягваў, робячы націск на кожным складзе. Мабыць ад таго Веры здалося, што чалавек вельмі нават добра абыходзіцца ўсяго трыма галоснымі, сярод якіх асабліва вылучаецца «ы».

— Дзынь дыбры, тывырыш зытыхнык!

Вера здзівілася, адкуль яе ведае гэты малады дзівакаваты чалавек.

— Добры дзень.

Яна прыглядалася да незнаёмага. Быў ён русы, з тонкімі абрысамі твару і нейкімі бясколернымі палахлівымі вачыма. Чалавек прыладзіўся ісці поруч, грукаў цяжкімі ботамі па ўтаптанай дарозе. Маўчалі. Такое суседства чамусьці палохала Веру. Яна стрымлівала сябе: чаго баюся? Але страх не пакідаў...

— На кышыру ды ныс?— запытаўся раптам чалавек.

Вера паглядзела на яго, моўчкі кіўнула галавой. Падумала, што гэта нехта з пастухоў, і на сэрцы адлегла.

— А вы дамоў прыходзілі?

— Прыязджаў за падмацаваннем эканамічнай магутнасці. Чалавеку мала свежага паветра і крынічнай вады — найвялікшых дароў царыцы прыроды.

— За прадуктамі?.. — здагадалася Алексіч.

— За дарамі прыроды, — паправіў яе пастух. — Шчодрасцю небывалай надзяляе яна чалавека, увасабленне найвышэйшай гармоніі ўсяго існага ў свеце. Думаеце, самай зразумелай і блізкай сімфоніяй для чалавека з’яўляецца не музыкальная, якая цешыць душу, а кулінарная, што цешыць жывот?

— Не, я так не думаю,— паспешліва адказала Вера. Ёй здалося, быццам чалавек сказаў апошнія словы са злосцю. Яна здагадалася, што чалавек гэты — прыдуркаваты пастух Бэдзя, пра якога аднойчы гаварыла ёй Ева.

— Многія так думаюць,— заўважыў Бэдзя.— I горка памыляюцца. Жывёла болей з’есць, а прыгажосць навакольнага свету не разумее.

Вера паглядала на пастуха ўпотай: было крыху жудасна, баялася, што выбрыкне ён якую-небудзь шаляніну, і паспрабуй тады паскардзіся... Стараючыся дагадзіць яму, сказала з паблажлівай лагоднасцю:

— А вы філосаф...

Бэдзя не здзівіўся.

— Усякі чалавек — філосаф,— важна праказаў ён.— Толькі вось галава, нібы той спрацаваны матор на аўтамабілі. Пасланцу вялікай Германіі цесна было са мной пад часовым дахам — спрабаваў пад вечны адправіць. Кляймо вось прыклаў,— ён прыўзняў стаўбунаватую шапку, і Вера ўбачыла, што там, дзе пачынаюць расці валасы, прытулілася сінявата-белая западзіна. Скурка на ёй то ўздымалася, то западала,

У другі раз за гэтыя дні сустракалася Алексіч з жудаснымі напамінкамі аб мінуўшай вайне. Цяпер бэдзевы сентэнцыі не здаліся ёй ужо такімі смешнымі і бязглуздымі.

— Завошта яны вас?

— Чалавеку, ператворанаму ў звера, недаступна прыгажосць стваральная. Кветка расце на полі, каб цешыць чалавека, а карова гам яе — і з'ела... Галаве харч патрэбны — мысля. Няма яе — жывот думае. У жываце ад голаду — буркатня, у галаве — звон. Ад таго звону ў ваччу цямнее, ноч апускаецца. А ўначы звярам раскоша.

Нейкі час яны ішлі моўчкі. Бэдзя грукаў вялізнымі ботамі за двух. Час-ад-часу ён варушыў патрэсканымі вуснамі — думаў.

У Верынай галаве раіліся думкі, разварушаныя размовай з Бэдзям. Вайна неяк абмінула іх вёску. За чатыры гады ў ёй не згарэла ніводнай хаты, на яе вуліцы не ўпала ніводнага снарада, з яе жыхароў ніхто не быў забіты ля сваёй хаты, ніводзін чалавек не служыў у паліцыі, але мала іх было і ў партызанах. Хто выпадкова ці не выпадкова застаўся дома — адпусцілі бароды, і на малы Верын розум здаваліся надта старымі дзядамі. Жылі ціха. Не пелі песень, не гаварылі аб палітыцы, нават не смяяліся. Плакалі ўпотай, бо тады і гэта было палітыкай. Стараста, высокі белабароды дзед Баўціль, кожны дзень абходзіў хаты, суцяшаў, раіў: «Пацерпім, брація і сёстры ў Хрысце. Нараканне людское падобна шуму марскому. Яно даходзіць не толькі да бога, але і да ворагаў яго. Памаўчым і памолімся, не весялосцю супакоім душу сваю, а доўгім цярпеннем і надзеяй на лепшае».