Аркадзь Чарнышэвіч - Засценак Малінаўка

Андрэй не адказаў.

— Макар! — паклікаў ураднік.

Трэба сказаць, што ўраднік і сапраўды «не прыстрасна аднёсся да гэтага дзела». Напрыклад, скрыню старое Аксені і Аленін куфар толькі адчынілі, рыцца ў іх ураднік не дазволіў. І так было відно, што там, акрамя палацён, саматканых абрусаў, ручнікоў і кап, нічога не ляжала. Усё гэта было новенькае, непачэпанае, чужыя рукі не краналіся яго.

Макар з Мартыневічам злазілі на гару, але і там нічога не знайшлі. Аднак ураднік агледзеў усе будынкі: хлявы, свіран, паветку, тады ўсім гуртам пайшлі ў гумно. Сцежка праходзіла поблізу Гарасімавай хаты. Сам гаспадар стаяў у гэты час на ганку.

— Не там шукаеце, гаспадзін ураднік! — сказаў ён, калі з ім параўнаваўся прадстаўнік улады, і, мабыць, сам спалохаўся таго, што сказаў, бо адразу шмыгануў у сенцы.

— Хто гэта такі? — звярнуўся ўраднік да Яна Сташэвіча.

— Гарасім Жукоўскі.

— А-а! Чуў пра яго! Малінаўскі святы.

— Наш святы дурань,— пацвердзіў Ладымер.— Але добры чалавек. Ён дзве ночы над пакойніцай псалтыр чытаў. Лепш за папа. Вельмі граматны.

— Відаць, што граматны,— глыбакадумна зазначыў ураднік.

У гумне ў Андрэя, акрамя сена, канюшыны і саломы, нічога больш не было. Ні аднаго снапа ў тарпах, усё абмалацілі з Іванам. Салома ляжала ўзадзе, і было яе многа; канюшыны асталося толькі што на сяўбу вясной, ды і сена не такі вялікі завал, бо, возячы яго з Волі, кармілі худобу.

— Не вельмі багат і ты,— сказаў Ладымер Андрэю.

— Пароўну ў нас зямлі.

— Мае бабы канюшыну за зіму стравілі, зусім мала асталося,— паведаміў Ладымер.

— Пане ўраднік! — прамовіў Андрэй.— Вы, вядома, будзеце разварочваць салому, сена і канюшыну, то тут я пастаўлю ўмову: усё, што будзе развернута, павінна быць складзена на сваё месца. У мяне няма лішніх грошай, каб наймаць работнікаў, а сваіх рук я да гэтай работы не прыкладу. Не магу.

— А калі мы тут нешта знойдзем?

— Тады складу я сам.

Беразоўскі засмяяўся.

— Не будзем мы нічога разварочваць, пане Сташэвіч. Тое, што мы шукаем, ляжыць недзе неглыбока. Макар!

Стражнік, Мартыневіч і Ладымер з сахарамі пачалі рыцца ў тарпах. Хоць гэта і не быў абавязак панятых, але што ведала пра свае абавязкі цёмная засцянковая шляхта. Мартыневіч вельмі стараўся і аж потам абліўся, а Ладымер агінаўся сабе, прыпёршыся да сцяны.

Нарэшце Макар злез з тарпы.

— Так што нічога не абнаружана, гаспадзін ураднік! — далажыў ён.

— Добра, Макар! Я вельмі рад, пане Сташэвіч,— звярнуўся ён да Андрэя,— што так усё абышлося. Я сам дваранін, і мне было б прыскорбна... Ну, а цяпер я аформлю пратакол, а вы напішыце прашэнне, аб чым гаварылі. Панове, усе ў хату.

Калі нарэшце ўсе пайшлі з хаты, Андрэй адчуў такую млосць, нібы яму наплявалі ў душу. А маці, прыгорбленая, стаяла каля печы і маўчала. Маўчаў і Ян. Цяжка было ўсім.

Першая падала голас Алена:

— Навёў на Халустаў! От малайчына!..— з’едліва прамовіла яна.

Ян падняў галаву. Андрэй цяжкім позіркам акінуў сястру. На гэты раз яму было ўсё роўна.

— Навёў? — раптам закрычаў Іван, і чырвань заліла яго твар.— А ён не навёў? Злодзей гэты! Ён, калі хочаш ведаць...

— Сціхні, Іван,— загадаў Андрэй.

— Андрэй... сынок... Чаго яны ў нас шукалі? — запытала маці.

— Тых трантаў, што Халуста з сынам украў у Зялёнкі. Але яны іх знойдуць у самога Халусты.

— Ага! — сказаў Ян.— Цяпер мне ўсё зразумела. І калі яны знойдуць тыя транты ў Халусты, то наш род астанецца без плямы...

РАЗДЗЕЛ ТРЫЦЦАЦЬ ТРЭЦІ

Андрэй адчуваў, што сёння ён не зможа проста і смела глядзець людзям у вочы, хоць пры вобыску ў яго і нічога не знайшлі.

Страшная Халустава помста! Але яна магла быць яшчэ страшнейшая, каб не Якаў. Колькі дабра зрабіў яму гэты чалавек! І ніколі ён яму не аддзякуе, бо няма меры гэтай удзячнасці. Хто ён, па сутнасці, быў да знаёмства з Якавам? Ганарлівы засцянковы шляхціц, цёмны, як бот. Якаў адкрыў яму вочы, навучыў разбірацца ў жыцці, і, мабыць, не толькі праз Івана ён пачаў чытаць, але і праз Якава: цягнуўся за ім, не хацеў быць ззаду, ды і цяпер цягнецца, хоць адчувае, што доўга трэба яго даганяць...

Пакуль управіліся з Іванам па гаспадарцы, пачало цямнець. Іван быў узрушаны, вясёлы, усё аж кіпела ў ім, а Андрэй не глядзеў бы на белы свет.

Маці запаліла ў печы, паставіла варыцца бульбу на вячэру; аб’явіла ў хаце пост. Вялікдзень скора, у другую палавіну вялікага посту ніхто не есць скаромнага. Андрэй ведаў прычыну гэтага посту: сала з кубла ўцякло, а каровы, як на ліха, яшчэ не ацяліліся. Але адна ўжо на цяленні. Пачалося жыццё на бульбе, гурках і капусце. Іншы раз варэнікі з макам ды сушанай садавінай — гэта ўжо ласунак. Трэба завезці ў Крывічы льнянога семя ды алею збіць. Семя ў гэтым годзе дай божа! І прадаць можна будзе нейкі пуд. Тараноў ды селядцоў купіць трэба, а то галаднавата. Пакуль сена вазілі, маці скварку на стол падавала, а цяпер ешце, хлопчыкі, тое, што на стале стаіць.