Аркадзь Чарнышэвіч - Засценак Малінаўка

— Як гэта вы называеце? — запытаў ён.

— Я вас не разумею, Антон Іванавіч...

— Не разумееце? Ды вы махлюеце, айцец Сцяпан!

— Што? Вы мяне абражаеце! — закрычаў поп.

— Не махлюйце!

— Што вы сказалі?! — абурыўся поп.

— Не махлюйце! От што я вам сказаў! — узлаваўся ўраднік.

— Я вас за аскарбленіе...

Беразоўскі не даў яму кончыць.

— А я вас за шулерства. Гэта ўгалоўнае прэступленіе, калі хочаце ведаць. У карты гуляць дазволена, гэта забава, а займацца шулерствам — не. Бо гэта вараўство. От у чым справа, айцец Сцяпан. Я, між іншым, і раней чуў пра такія вашы прадзелкі, а цяпер сам бачу.

— Вы не смееце! — закрычаў поп.

— Смею,— спакойна адказаў ураднік.

Разгарэлася гарачая сварка, і прыяцелі разышліся смяртэльнымі ворагамі. От гэта і паслужыла прычынай таго, што Беразоўскі на злосць папу згадзіўся памагчы малінаўцам. Тым болей, што, ажаніўшыся, ён вырашыў кінуць службу, стаць гаспадаром, а з будучымі суседзямі трэба жыць у згодзе. Акрамя таго, яму хацелася сёння дагадзіць Андрэю, бо рыхтаваў яму вялікую непрыемнасць у самы блізкі час. Як тады зірне на яго Андрэй, калі ён не будзе ўраднікам? Беразоўскі ведаў, што гэты чалавек смелы і помслівы. Адэля ж хацела паказаць Андрэю, як яе шануе і паважае муж, як ён яе слухае. Ды і сэрца ў гэтай жанчыны не зусім зачарсцвела ў хаце скупога сядзельца: яна шчыра шкадавала Лісавету, такую маладзенькую і такую няшчасную.

Поп Сулкоўскі, вядома, адразу даў бы згоду, каб яму паказалі сотню рублёў, але ніяк не менш. Поп са сваёй матушкай натрапіў у Слуцку на «добрую кампанію» і прагуляўся, не было за што выпіць, а цяпер, пасля сваркі з Беразоўскім, ён не мог узяць у сядзельца ў доўг. Ён быў упэўнены, што заўтра яму прынясуць грошы. Не дазволіць шляхта, каб пахавалі дзяўчыну без адпявання.

РАЗДЗЕЛ ТРЫЦЦАЦЬ ДРУГІ

Лісавету пахавалі на трэці дзень пасля яе смерці. Адэля Беразоўская стрымала слова: прывезла ад доктара Кнопфа даведку, якая так была патрэбна.

Сулкоўскі здзівіўся, калі Талімон прыйшоў да яго з гэтай даведкай. Ён не ведаў, як Талімон дастаў яе. Ён ніколі не думаў, што да гэтага прыклаў руку яго вораг ураднік і яго жонка. Ён меркаваў, што гэта работа Андрэя Сташэвіча і яго сяброў і сваякоў: сабралі грошай і купілі, а можа яшчэ і настрашылі доктара Кнопфа. Сулкоўскі нават раскаяўся, што не намякнуў тады Ладымеру і Андрэю пра грошы. Не далі б сотню, хапіла б паўсотні, і то грошы. А цяпер трапілі гэтыя грошы чорту ў зубы — католіку Кнопфу. Што яму да таго, як паміраюць праваслаўныя і як іх хаваюць! Сулкоўскі ледзь зубамі не скрыгаў са злосці і на самога сябе, і на Сташэвіча, і на Кнопфа. Ён, праўда, мог бы адмовіцца ад пахавання, падняць скандал, даказаць, што даведка фіктыўная, што тут цэлы падлог, калі не горш, але паспрабуй крані гэтых людзей, то выкрыюцца ўсе паповы грахі. І ён, сціснуўшы зубы, паехаў у Малінаўку хаваць Лісавету.

Хавалі яе ў другой палавіне дня. Дзень стаяў ясны, цёплы; раніцай трымаўся марозік, а ўдзень пачало раставаць. Маладзейшыя па чарзе неслі труну. За труной ішла ўся Малінаўка, за выключэннем Халустаў і тых, хто не мог выйсці з хаты. Каля могілак чакаў натоўп жывічан, таксама ўвесь засценак. І цяпер канчаткова ўпэўніўся Сулкоўскі, якую вялікую памылку ён зрабіў бы, калі б адмовіўся ад пахавання.

Калі насыпалі магілу і паставілі на ёй невялікі крыж, людзі пачалі разыходзіцца. Сулкоўскаму карцела сустрэцца з Андрэем адзін на адзін і давесці яму, што каб ён, Сулкоўскі, захацеў, то паставіў бы на сваім, і калі гэта не адбылося, то толькі па яго добрай волі. Нібы зразумеўшы яго жаданне, Андрэй адстаў ад гурту і пачаў закурваць. Сулкоўскі далучыўся да яго, і яны пайшлі ўдвух, ззаду ўсіх.

— І ўсё-такі, Сташэвіч, справа гэтая незаконная,— пачаў ён.

Андрэй зрабіў выгляд, што не разумее, аб чым гаворыць поп.

— Што незаконнае, айцец Сцяпан?

— Незаконнае вось гэтае пахаванне. Я ведаю, што вам удалося купіць дакумант у доктара, але ж гэта незаконнае дзеянне.

«Вось калі ты папаўся ў мае рукі!» — падумаў Андрэй і засмяяўся папу ў твар.

— Айцец Сцяпан! Дык гэта ж вы ўтварылі незаконнае дзеянне! Як вы смелі, свяшчэннік, адпяваць яе, гэтую грэшніцу, калі ведалі, што гэта незаконнае дзеянне?

Поп збянтэжыўся.

— Ну, ведаеце... гэта нахабства...

— Якое нахабства, айцец Сцяпан? Калі сёння ўтварылася нешта незаконнае, то вы галоўны вінаваты.

— Дзяўчына кончыла жыццё самагубствам...

— Вы бачылі? Былі пры гэтым? Не, не бачылі, айцец Сцяпан! А от вы запытайце любога чалавека з тых, што ідуць наперадзе, і ніхто вам не скажа, што яна кончыла жыццё самагубствам!