Владимир Федосеенко - Пасля смерчу

- Якраз так і атрымалася ў мяне. Бывала, зробіць мне якую заўвагу або папрок, дык я ў сценку суткамі гатова была глядзець, а не на яго. Уяўлялася такая брыдота, што калі гляджу, дык сама сліна пырсне яму ў твар.

- А ты думаеш, са мной бы пражыла без заўваг і папрокаў?

- Не думаю, але каб ты мне зрабіў незаслужаны папрок, я пакрыўдзілася б і, напэўна, плакала. А калі б заслужаны, прасіла б прабачэння, цалавала. Па крайняй меры, думаю і нават ведаю, што ў сем'ях, дзе адно аднаго любяць, іменна і ёсць так.

Час, як і калісьці ў Рамана з Надзяй, ляцеў вельмі хутка. Яны пасядзелі яшчэ крыху на кухні, папілі чаю, і Раман сказаў, што пойдзе начаваць у гасцініцу.

- Яшчэ што выдумаў, - сказала Надзя, - хіба ў мяне месца мала?

- Ну, можа, няёмка для цябе, раніцай суседзі ўбачаць і панясуць на языках славу.

- Пра мяне не скажуць кепскае. Слава Богу, у маёй кватэры ні суседзі, ні сын не бачылі п'янак, прыёмаў. Я сама скажу, што заязджаў да мяне стары мой сябра.

- Я сам баюся заставацца з некалі глыбока любімым чалавекам.

- Тады іншая справа.

- Не, няхай застанецца чыстай і святой наша любоў. Можа, каму з часам будзем расказваць, дык хто пасмяецца з нас.

- Няхай пасмяецца і паплача, што яго не надзяліла прырода іншымі пачуццямі, якія падобны пачуццям да роднай крыві, - гаварыла Надзя і слала пасцель Раману на сынавай тахце.

Раніцай Раман з Надзяй выйшлі з пад'езда.

Раману трэба было пайсці на вакзал, заехаць яшчэ ў раён па справах, а ёй трэба было ісці ў школу. Надзя паглядзела Раману ў вочы і сказала:

- Цяпер дазволь, я цябе пацалую на развітанне. Якая шчаслівая ў цябе жонка...

* * *

Прайшла яшчэ адна вясна. Адшчоўкалі, адцуркаталі салаўі ў сожанскіх затонах, адбуркаталі цецерукі на такавішчах, адхрыпелі на цязе вальдшнэпы. Зноў працягнуў у нябеснай сіняве над шырокім лугам сваю задуменную песню «гэта-а-а, гэта-а-а, гэта-а-а...» вялікі шэры кулік-вераценнік і на дзынканне тонкай нітачкі звёў яе, абарваў да наступных вёснаў. Ужо ўдавілася жытнёвым каласком зязюля і не адлічвала некаму наканаваных гадоў. Стаяў гарачы, ціхі летні дзень. Лісточкі дрэў пакрыліся засцерагальнай, бліскучай плёнкай, каб адбіваць спякотныя сонечныя праменні і ўтрымліваць у сабе вільгаць. Раман стаяў у цяньку пад ліпай супраць Надзінага пад'езда.

Тонкая, з дзіцячых год хваравітая здольнасць адгукацца на заклік чужой душы сціскала Раманава сэрца. І чаму Надзя не паведаміла яму, што ёй цяжка, ён бы прыехаў, прыехаў не дапамагчы, дык хоць бы развітацца.

Надзіны суседзі яму толькі што сказалі, што яе няма і кватэра апячатана райвыканкомам да вяртання сына з арміі. Раман вырашыў недзе па дарозе купіць кветак і схадзіць на могільнік. Час ёсць, і няхай страціць дзень, але ён знойдзе яе магілку. Вось чаму Надзя летась і рабіла перад ім неасцярожныя выказванні аб сваім кепскім здароўі, ледзь улоўліваліся ноткі яе адчаю. А яна ўжо напэўна здагадвалася, хаця і не гаварылі дактары, што хваробу пячонкі не спыніш. Але, Божа мой, была ў росквіце жанчына, і Раман ніколі б не паверыў, што ён глядзіць на яе ў апошні раз.

Мінуў год, і яе не стала.

Не запытаў у суседзяў Раман, ці прыязджаў сын, ці прыязджала сястра.

Але напэўна не, бо сын на падводным флоце, а сястра за мяжой.

Раману тады не здалося, што Надзя з прагнасцю глядзела неяк назад у сваё пройдзенае жыццё, а не так, як усе здаровыя людзі, нібы плануюць яго і ўсё глядзяць уперад. Адзінота яе зводзіла, кідала ў роспач. Яна, напэўна, думала пра свайго сына і толькі хацела ўчапіцца за жыццё, каб убачыць яго мужчынам і яго сямейны лёс. Але прырода без жальбы, калі яна ўжо накіравала смерць - не спыніць, нават якая б неабходнасць ні была для працягу жыцця чалавека. Так недзе і засталася ляжаць недапісаная Надзіна дысертацыя. Надзіна душа - дар неба сумленнаму і праўдзіваму чалавеку. А які ёй выпаў лёс, і ўсё праз вайну праклятую. Існаванне чалавека не вымяраецца па гадах, а па жыцці. Няхай бы хоць гэтыя гады, якія ёй былі наканаваны прыродай, былі светлымі, лёгкімі, радаснымі.

Раман ішоў па вуліцы яшчэ старога горада, абапал яе стаялі драўляныя домікі, ахутаныя зелянінай. Ён паглядваў у людскія агароды і нарэшце ля аднаго доміка спыніўся. Ледзьве знайшоў, як адчыніць веснічку, і ўвайшоў у двор.

Там, на табурэтцы ў цяньку, абапёршыся на палку, сядзеў сівы дзядуля.

Раман прывітаўся і запытаў:

- Дзядуля, вы будзеце гаспадар гэтага дома?

- Так, так, а што вы хацелі? - у сваю чаргу хуценька запытаў стары.

- Вы прабачце мне, але я ў вашым агародзе заўважыў многа кветак. Можа б, вы мне прадалі букет. Колькі скажаце, столькі я вам і заплачу.