Владимир Федосеенко - Пасля смерчу

Батальён, які складаўся з усяго асабістага саставу навучэнцаў тэхнікума, спыніўся каля вёскі, што была кіламетраў за сем ад горада. Тут вясна праяўляла сябе не так, як у горадзе, нават снегу не было дзе хавацца. Радаваў сэрца неабсяжны прастор. Тым больш што ўвесь ён ужо быў вызвалены ад чужынцаў. Здавалася нават, што ў тыя гады, калі зямля была пад акупацыяй, не так звонка спявалі жаўранкі, як цяпер. Сонейка свяціла цёпла, лёгкі ветрык дыхаў ад сожанскіх заліўных лугоў, нёс пахі травы і кветак. На поплаве над капытнікам, які зацвіў золатам, трапяталі белыя, падобныя на буйныя сняжынкі, матылькі, а дзе-нідзе між імі мітусіліся бледна-жоўтыя матылькі-канарэечнікі. Яны нібы купаліся ў вясновым паветры: то ляцелі бокам, то, мяняючы напрамак, уздымаліся ўгару, то адмысловымі ласкуткамі паласкаліся над зялёнай траўкай.

Абапал вёскі ў агародах, на полі ўжо корпаліся дзеці, жанчыны, старыя. Далёка на ўзгорку поўзаў трактар, крыху ніжэй некалькі пар коней цягалі плугі.

Да навучэнцаў падышла апранутая ў ватоўку вялікая, мужчынскага складу жанчына. І дзе яна так паспела загарэць, што нават аблупіўся нос і блішчала ружовая, маладая скурка на шчоках.

Раман падышоў да жанчыны.

- Хто ў вас тут галоўны? - запытала яна.

- Я - камандзір батальёна.

- О, дык гэта ў вас войска. А я - брыгадзір. Дзе ж ваш дырэктар?

- Вунь ён з выкладчыкамі ідзе, адсталі яны.

- Дзе ж з такімі арламі справяцца старыя. Добрая сіла, добрая. Праўду ваш дырэктар гаварыў, што вы мне за тыдзень увосень увесь ураджай збераце.

- Убяром, было б што.

- Што ж мы будзем рабіць цяпер? Факт той, што ў нас у рэзерве адзін слабенькі кульгавы конік. Я, праўда, вам адвяла пяць гектараў леташняга бульбоўніку, зямля тут мяккая, але баюся, што конік адзін плуга не пацягне. Бульбу зараз падвязём, гною няма. Дырэктар ваш сказаў мне, што сярод вас ёсць воіны, і таму я выдзеліла самы лепшы ўчастак у брыгадзе. Мяне калгаснікі былі не з'елі за зямлю. Але што ж - трэба і вас падтрымаць. Увосень будзеце есці сваю бульбу.

- Таварыш брыгадзір, - звярнуўся Раман да жанчыны, - я пазаўчора быў каля перадавой, там шмат бежанцаў, ніякіх коней няма, а людзі сеюць.

- Як жа яны сеюць?

- Шэсць жанчын у плуг і...

- Гэта ў прыфрантавых вёсках, а наша мясцовасць ужо далекавата ад фронту. Я гэтага не дазволю сваім жанчынам, ды і сама не хачу ўпрагацца. Там напэўна яшчэ няма МТСа, а ў нас ёсць, і трактар далі.

- Дайце нам пару плужкоў.

- Плужкі ў нас ёсць, цяглавай сілы не хапае.

- А ў нас яе залішне.

- Трэба ж яшчэ ўмець і араць.

- Ну, сялянскаму хлопцу гэта не навіна. Давайце бульбу, плугі, колькі будзе, пяць дык пяць. А коніка дайце якой-небудзь мнагадзетнай салдатцы, няхай прысядзібны ўчастачак засее.

- Ха, малайчына ты, хлопец. Табе трэба дзеўку добрую пасватаць.

- Наконт дзевак не гаварыце, у мяне ёсць.

- У яго ёсць... Там гарадская, заморак які. У нас жа дзеўкі як на падбор, поўныя, здаровыя. Во баба будзе, калі палюбіш, - засмяялася брыгадзір. - Пойдзем.

- А мне жонку ў плуг не запрагаць. Хопіць таго, што маці цягае, - ужо на хаду сказаў Раман.

- Я пажартавала, выбіраць дзеўку ваша справа.

Дырэктар з выкладчыкамі ўжо былі на месцы, калі хлопцы прынеслі плугі і падвезлі бульбу. Хуценька да валькоў прычапілі цягі, і аратыя нагатове. Першую баразну ўзяўся пракласці Раман, у яго плуг упрэглася восем хлопцаў.

- Пачакайце, пачакайце, што гэта - араць будзеце на сабе? - разгублена гаварыў Даніла Гаўрылавіч і глядзеў на поле.

Ён яшчэ не ўвайшоў у курс справы, і ў яго мільганула думка, што заўтра яго могуць выклікаць у райком і накласці спагнанне за такое выкарыстанне навучэнцаў або, чаго добрага, з'явіцца фельетон у газеце, дзе распішуць такое адкрыццё дырэктара.

- Я не дазваляю, не дазваляю. Зімін, гэта ты так выдумаў?

- Не, Даніла Гаўрылавіч, я быў бы рады такой вынаходлівасці, але да мяне ўжо прыдумалі гэта людзі ў нас, у Беларусі. Вы праедзьце ў бок фронту, толькі белыя хусцінкі і мільгаюць у плугах, а інваліды або старыя мужчыны аруць. Араць таксама трэба ўмець.

- Ты кажаш, па Беларусі, жанчыны, - астываў, але яшчэ ніяк не супакойваўся дырэктар. - Далібог, колькі год пражыў, а такога не бачыў, каб жанчыны плугі цягалі.

- А што рабіць? Зямлі не ляжаць жа пустой. Гарматы таксама цягаюць машыны, а бывае дзе трэба - валакуць на сабе салдаты.

- Але ж не жанчыны, - апусціў плечы Даніла Гаўрылавіч.

- І мы не жанчыны, а ўчарашнія і заўтрашнія салдаты. Людзі нашы здольны на такія адкрыцці, каб хутчэй будаваць, уздымаць зямлю.