Владимир Федосеенко - Пасля смерчу

- Бачыла я тваю дзяўчыну ў клубе.

- Ну і што?

- Прыгожая, чарцяка, маладая. А яна цябе любіць?

- Гэта ў яе трэба спытаць.

- А ты яе?

- Вельмі.

- Рома, а што такое любоў?

- О, юрысту не ведаць гэтага - сорам. Напэўна, у вас шмат спраў і грамадзянскіх і крымінальных, звязаных з каханнем. Значыць, вам, як нікому, трэба разбірацца, што гэта за сіла - каханне.

- Каб добра разбірацца, думаю, што трэба самому перажыць гэта пачуццё, а не толькі юрыспрудэнцыю ведаць. А вось у мяне гэтага не атрымліваецца.

- А каго ж ты кахала? - запытаў Раман.

- Нікога. Я лічыла, што ўсё прыгожае, маладое, светлае прайшло міма мяне, а ты сказаў, што я абкрадзеная. Гэта так. Калі табе прызнацца, дык, напэўна, я ўжо не буду нікому добрай і сумленнай жонкай. Дарэмна падобныя мне жанчыны выходзяць замуж, правільней, дарэмна іх хлопцы бяруць. Не падумай, што я толькі па сабе мяркую, хаця я і аналізую сябе. А вось яшчэ мая небагатая юрыдычная практыка паказвае, што пачатак нягод і сямейных распадаў у большасці залежыць іменна ад такіх жанчын. Яны з першага дня свайму бліжняму павінны маніць. А як Горкі сказаў, што калі зманіў табе сябра ў нейкай малой справе, не збірайся з ім ісці ў вялікі шлях. Іншая справа, калі выходзіць замуж дзяўчына не таму, што хлопец нейкай рыскай спадабаўся ёй, а таму, што моцна пакахала. І калі яна ўжо здрадзіць мужу, дык у яе такі выпадак выклікае жах, агіду да самой сябе, бо за яе плячамі сябра, дзеці, жыццё. А гэта толькі выпадковая ўспышка, якая хутка гасне. Сумленная жонка, якую муж кахае, аказвае на яго вялікі ўплыў. У час скасавання шлюбу гэта ўсё відаць. Але суды не капаюцца ў інтымных справах, таму што часта гэта недаказуема. Іншы раз слухаеш жанчыну, якая не жадае жыць таму, што муж з'ядае яе ад рэўнасці, і бачыш, што ён правільна з'ядае, але ж прамых улік няма, і ты, юрыст, не павінен зневажаць жанчыну. Пачынаеш гаварыць, што муж заблудзіўся ў сваіх меркаваннях, і ўсё ж развядзеш. Выходзіць такая жанчына з суда з узнятай галавой, маўляў, муж на яе нёс паклёп. Глядзіш, а недзе за вуглом яе чакае палюбоўнік, якому яна тут жа падміргне, што ўсё ў парадку, яна выглядала чыстай і сумленнай. Нядаўна быў цікавы выпадак у нашым горадзе. Вярнуўся са шпіталя салдат без нагі, пасяліўся ў сваёй хаце. Маці і сястру забілі гітлераўцы. Жыве адзін. Пазнаёміўся з дзяўчынай. Ёй так гадоў трыццаць. Прыгожая. Расказвалі, што ў час акупацыі зоркай у парку была. З немцамі круцілася. Інвалід ажаніўся з ёй. Добры хлопец, у шавецкай майстэрні працуе. Пражыў з тыдзень. І звычайна пасля работы ён ішоў пешшу на кавёлах. А тут, як на ліха, папрасіў у некага веласіпед і прымчаў дадому. І калі яго выклікалі ў пракуратуру на допыт, як так здарылася, што ён пабіў чужы веласіпед і спаліў сваю хату, то ён расказаў, што ўвайшоў у хату, а з жонкай у ложку ляжыць хлопец. Як потым высветлілася - дапрызыўнік. Інвалід сказаў, што не памятае, як выскачыў на двор, разбіў веласіпед, а потым падпаліў хату. Тыя выскачылі і пабеглі. І што ты думаеш, калі слухалася іхняя справа, яна адмаўлялася. Гаварыла, што ўсё гэта хлусня і што яна сама не хоча з ім жыць, а сведак не было. Заявіла, што яна цяжарная і давядзецца інваліду плаціць васемнаццаць гадоў аліменты. Вось табе і жыццё.

- Ведаеш, Роза, каб не лічыцца распусным, я заўтра пакідаю гэты пакой і пайду куды-небудзь на прыватную кватэру.

- Смешны ты, Раман. Я ўбачыла тваю дзяўчыну і зразумела, што няма чаго мне падбірацца да тваёй душы. Будзь ты шчаслівы, ты заслужыў гэта. Я вярнуся назад да той цёткі, дзе жыла раней, а ты заставайся тут.

- А ты ж мне даказвала, што ў распусных жанчын высакароднасці няма?

- Я не распусная. Ты вельмі трапна сказаў, што я некалі абкрадзеная, а цяпер у мяне нічога няма, і вось іншы раз я не баюся пусціць злодзея. Тым больш такога, каб не прынесці шкоды іншай сям'і.

- Твае бацькі загінулі?

- Так, - у Розы імгненна напружылася шыя і заторгаліся па ёй жылкі. Яна сцяла губы, заморгала павекамі, і з яе вачэй пакаціліся слёзы.

Кажуць, што чалавек выплаквае ўсе свае слёзы, але ж хоць Роза і наплакалася ў сваім жыцці, навучылася стрымліваць сябе, а вось цяпер не можа спыніцца. Слёзы бягуць, нібы з параненай бярозкі вясною сок.

Рамана заўсёды хвалявалі слёзы, у каго б яны ні з'яўляліся, ці ў дзіцяці, ці ў дарослага. На яго душу адразу ж клаўся адбіткам чалавечы боль. І ён сказаў:

- Будзем спаць, будзем спаць, мне шкада цябе, - і выключыў святло.

IX

Горад агаліўся і пачарнеў. Халодны снег толькі дзе-нідзе нясмела выглядваў з-пад іржавых блях, што злупіла вайна з дахаў дамоў, з-пад бетонных пліт, якія ляжалі на рэштках цагляных сцен, з-пад печаў згарэлых хат. У коміны печаў ныралі галкі, аблюбоўваючы сабе месца для гнязда, выцягвалі шыі з узлахмачаным пер'ем вароны і каргаталі: «Кіры-кірык-крэ-рыр...» Насцярожвалі гэтым саперніка і вабілі самку на вяселле. Толькі шпакі не турбаваліся за сваіх сябровак, ім не трэба было траціць сілы на бойкі за іх, яны ўдваіх шукалі кватэру для будучых птушанят. Іншы раз выганялі з доміка адзіночку, які згубіў сваю сяброўку недзе на доўгім шляху пералёту да родных мясцін. Ты адзіночка і дзяцей не павінен мець, прэч з кватэры. Лётай па агародах, шукай чарвякоў і еш іх сам. А пройдзе час, і знойдзеш сабе з нейчага маладога вывадка сяброўку. І ўся асалода кахання і клопаты аб працягу роду прыйдуць да цябе толькі ў наступным годзе.