Владимир Федосеенко - Віхры на скрыжаваннях

Момант быў жудасны. Валодзя глянуў на Гута. Валя ўпала на маці і пачала плакаць, крычала і прычытвала Галя.

Валодзя, прысеўшы ля агеньчыка, падграбаў недагарэўшыя галінкі і пакрэктваў, сцяўшы зубы. Прыселі каля яго і хлопцы, дзед Астап, збоку стаяў Гут. Ён быў разгублены, перад ім зноў з'явілася амаль тая ж карціна, якую ён ужо назіраў. Толькі тады Гут быў у ролі прысяжнага засядацеля на «судзе», які праводзіў фашысцкі разбойнік. А цяпер ён стаіць нібы на вуголлі, углядаецца на Галю і чакае, што вось-вось яна гляне яму ў вочы. Гут не вытрымае яе позірку, ён штосьці скажа, але што сказаць? Што ён адкажа Галі, чаму прысутнічаў пры забойстве маці? Чаму не прызнаўся, што Валіна маці забітая? Гут адчуў, што трапіў у пастку, і ў яго мільганула думка вызваліцца. Ён пакруціўся на месцы, глянуў навокал і ціхенька пакрочыў да вялікай елкі.

- Куды вы? - Валодзя павярнуў галаву.

Гут спыніўся, але на сваё месца не вярнуўся. Ён сагнуўся, сцягнуў крыху бот, зноў падцягнуў халяву. Камандзір бачыў, як Гут завіхаецца, але не прыдаў гэтаму ніякага значэння. І раптам штосьці стукнула па лысай галаве дзеда Астапа, які сядзеў бліжэй да нябожчыцы, трымаючы ў руках шапку, і адразу ж за елкай грымнуў выбух. Гут кінуўся ў кусты. Але Анатоль імгненна павярнуўся і даў чаргу з аўтамата. Падхапіўся камандзір і таксама ў той бок пусціў чаргу. Але Гут ужо качаўся на снезе. Партызаны абступілі здрадніка.

- Я ўвесь час назіраў за ім, - гаварыў Анатоль. - Ён неўзаметку выцягнуў з калашыны гранату і шпурнуў у нас. Такой гранатай ён бы нас не забіў, але параніць мог.

- А ўсё ж нехта з нас шчаслівы. Глядзіце, напэўна, моцна старому галаву разбіў. Валя снегам прыкладае, - гаварыў камандзір.

Яшчэ ніхто з партызан не ведаў, што Гут прысутнічаў пры забойстве жанчыны. Камандзір увесь час думаў пра злачынствы гітлераўцаў у Альхоўцы і нават не задумваўся, хто ж такі гэты мізэрны чалавечак Гут. Анатоль жа западозрыў у ім хітрага прайдзісвета і ўпотай сачыў за ім. Можна было зразумець Гута, які не хацеў ісці па следзе. Ён нават прабубнеў, што, напэўна, хтосьці цягнуў дровы ці з Альхоўкі ўцёк. Але Валя тады адказала, што гэта іх санкі. Гут па дарозе спрабаваў звярнуць убок, але за ім звярнуў і Анатоль. Здраднік мала верыў у тое, што яны напаткаюць дзяўчынку жывой, бо немцы з Альхоўкі ўжо праехалі па дарозе. «Яны маглі забіць яе або пераехаць машынай», - думаў Гут.

Цяпер Гута па просьбе Галі падцягнулі да агню. І дзяўчынка расказала, як Гут бегаў па вёсцы, вадзіў немцаў па хлявах, па скляпах, выдаваў людзей.

Валодзя падышоў да Гута, павярнуў яго дагары.

- Дык мы не такія крыважэрныя, як твае новаз'яўленыя гаспадары. Мы больш гуманна аднясёмся да цябе, хаця ты і вораг. Мы маглі б адцягнуць у глыб лесу і кінуць, зразумела, Сукач Піліп-Гут, а так мы паступім міласэрна.

Лясную цішыню абудзіла кароткая аўтаматная чарга...

Хлопцы сцягнулі з Гутавых ног боты і ў ражку анучы знайшлі цяжкі вузельчык. Там было некалькі залатых пярсцёнкаў, манет і нават зубы.

- Ён ужо паспеў па чужых схованках палазіць. А гэта што? - запытаў Анатоль.

У крысе пінжака была зашыта паперка, на якой надрукавана машынкай на нямецкай і беларускай мовах:

«Настаяшчая выдадзена Піліпу Сукачу ў тым, што ён са спецыяльным атрадам нямецкага войска прымаў удзел у аперацыі «Балотная ліхаманка». Гэты дакумент дае права Піліпу Сукачу прымаць удзел і ў іншых аперацыях, якія будуць праводзіцца па ўзгадненню з Дзяржаўным камісарам Усходняга Абшару.

14 ліпеня 1943 г.

Штурмбанфюрэр Гольдман ».

- О, гуцік, дык ён удзельнічаў яшчэ летам у блакадзе партызан сумесна з залатым чалавекам Гольдманам, - сказаў Валодзя.

- Я ж гаварыў, але вы не прыдалі значэння, што яго прозвішча як здрадніка было запісана ў блакноце Данілава, - прамовіў Грышка.

- Ну і чорт яго бяры, адцягніце куды-небудзь далей у лес, - махнуў рукой камандзір. - А як у цябе, дзядуля, галава баліць?

- Гузак пасадзіў, баліць. Але я рад, што мая галава зберагла некага з вас, дзеткі.

- Ты шчаслівы, дзед Астап, з другога пекла выйшаў жывым, - сказаў Валодзя.

- Калі Святое палілі, мяне не было там, я на плёсе рыбу лавіў. А калі пачуў страляніну і ўбачыў полымя, уцёк у кусты і прасядзеў там, а людзей пастралялі - і старую маю забілі, і дачку. А цяпер та-ак... самі бачылі, у якім я пекле быў.

...Стары Астап хацеў будавацца, але сумна аднаму без людзей, і ён пакінуў прыбярэзінскую пустку і падаўся да знаёмых у Дубраўку. Астап добры майстра: сталяр, цясляр, і ён не баяўся загінуць без кавалка хлеба. Але і Дубраўку не абмінула фашысцкая навала. У адну ноч гітлераўцы забралі ўсіх: старых, малых - і пагналі ў Альхоўку. Немцы казалі людзям, што быццам у Дубраўцы намячаюцца жорсткія баі, і таму, каб зберагчы людзей, іх трэба эвакуіраваць у больш глухую вёску. І толькі калі гітлераўцы адабралі ад людзей лепшыя рэчы, жывёлу, стала зразумела, куды і для чаго яны эвакуіравалі ўсіх.