Владимир Федосеенко - Віхры на скрыжаваннях

Валодзя з Анатолем нагнуліся над Данілавым. Раскінутыя рукі, твар іх баявога сябра былі белыя. Нерухомыя вочы, накіраваныя ў хмарнае неба, заліліся празрыстымі слязьмі.

- Хто вы? - разагнуўся Валодзя і падышоў да лётчыка і Гута.

- Я савецкі лётчык, збіты тут над лесам, а яны сказалі мне, што партызаны.

- А ты хто? - звярнуўся камандзір да чалавека ў цывільным.

- Я са Слабады, - Гут паглядзеў на Валю. - Яна ведае.

- Як ты трапіў сюды?

- Мяне гналі разам з усімі людзьмі ў Альхоўку на расстрэл, але я ўцёк.

- Маю маму вы не бачылі? - раптам запытала Валя.

Гут таптаўся, лыпаў вачамі і не ведаў, што адказаць дзяўчыне.

Сказаць, што бачыў, дык адразу нібы распране сябе. Ён жа амаль усе слабадскія сем'і характарызаваў немцам і праводзіў у апошні шлях аднавяскоўцаў. Бачыў і Валіну маці, якая па ледзь зацярушанай снегам дарозе цягнула на санках сваю меншую дачку. Гэта была жудасная карціна нават для самога Гута, які ведаў, што жанчына вязе сваё дзіця не дзеля таго, каб выратаваць, а на смерць.

Валодзя заўважыў, што Гут запнуўся і не ведае, што адказаць.

- Чаго маўчыш? Каб не бачыў, дык адразу б сказаў, - гэтыя Валодзевы словы нібы апяклі Гута.

Ён адразу ж вымавіў:

- Бачыў, яе таксама пагналі ў Альхоўку.

Валя захвалявалася і адвярнулася.

Падышоў Грыша:

- Дык што, Гут, ты таксама хацеў страляць партызан?

- Не, я не ведаў, што вы партызаны...

- А ты ведаў свайго паплечніка? - запытаў камандзір.

- Не, я з ім сустрэўся выпадкова ў лесе, а потым мы напаткалі лётчыка.

- А хто ты ёсць, ведаеш? - зноў запытаў Валодзя. - І чаму ў цябе мянушка Гут?

- Я ў імперыялістычную вайну трапіў да немцаў у палон, і, калі вярнуўся дадому, мяне так празвалі людзі.

...На ўсходзе грымела, ужо нават чуваць былі асобныя выбухі. Валодзя падышоў да Валі, крыху супакоіў яе, а потым павярнуўся і сказаў:

- Хутчэй знайдзіце рыдлёўкі і пахаваем Данілава вось тут, у кветніку пад бэзам.

Хутка вырасла магіла, над ёй убілі дошчачку з надпісам: «Адважны партызан Мікола Данілаў, 1918 г. нараджэння. Загінуў 23.XI.1943 г.».

Валодзя зняў са сваёй пілоткі зорачку і прымацаваў яе да дошчачкі.

- Ты сапраўдны савецкі пілот? - звярнуўся камандзір да чалавека ў форме лётчыка.

- Вось мае дакументы, глядзіце.

- Дайце яму аўтамат. Няхай будзе партызанам.

Лётчык узяў аўтамат і запытаў:

- А што за камандзір мяне вёў, што вы забілі?

- Гут, прызнайся, хто гэта з табой быў? - сказаў Валодзя.

- Ведаю, што ён раней быў у Жлобіне начальнікам нямецкай турмы, а цяпер казаў, што партызан.

- Чуеш, лётчык, кім быў твой камандзір? - горка ўсміхнуўся Валодзя.

- Так, складаныя тут абставіны, цяжка ў іх адразу разабрацца. Гэта не тое, што ў нас у чыстым небе.

- Грыша, бяжы прывядзі маю кабылу, - сказаў камандзір.

...Лес не гойдаўся, але здавалася, што пад нізкімі свінцовымі хмарамі ён стогне. Партызаны пайшлі ад вёскі на захад.

XVII

- Мамачка, мама!.. Панок, забі і мяне... Прашу... забі і мяне... Валечка, тата, дзе вы?..

Галя ўстала з санак і ўпала ніц на роўны бялюткі снег. Яна паўзла, але не да забітай маці, якая яшчэ ўздрыгвала, трымаючыся за кончык вяровачкі, што была прывязана да санак. Яна паўзла да немца. Гітлеравец адступіў крыху назад да тоўстай сасны. Не, ён не баяўся хворай дзяўчынкі, яе спалоханых вачэй у слязах, а адступіў, каб сфатаграфаваць гэтую жудасную карціну, якую сам стварыў.

- Дзядзечка, - звярнулася Галя да Гута, які стаяў побач з фашыстам, - папрасі пана, каб ён забіў і мяне, папрасі... папрасі...

Дзяўчынка залілася ў плачы, гітлеравец павярнуўся і пайшоў на дарогу, за ім пакрочыў і Гут. Праз некалькі хвілін Галя зноў папаўзла да маці, падграбаючы пад сябе снег голымі рукамі. Прыпала да яе грудзей і колькі было сілы крычала. Потым сціхла і прыслухалася. Сэрца маці яшчэ зрэдку стукала. Галя схапіла яе за галаву і хацела падняць.

- Мамачка, міленькая, устань, - прасіла і цалавала ў халадзеючыя шчокі дачка. Але галава маці была цяжкая, а вочы заплюшчаны. - Мамачка, мая мамачка, ты ж казала, што мяне будзеш вазіць у калясцы, каб толькі я жыла. Як я хацела, каб ты не ведала праз мяне пакутаў, мамачка... чаму ён мяне не забіў, пракляты, а цябе... - прычытвала Галя.

Раптам у Альхоўцы затрашчалі кулямёты. Спачатку іх глушыў шматгалосы крык людзей, а потым ён паступова слабеў, і ўжо больш выразна чуваць былі кулямётныя чэргі. Глуха зашумеў стары бор і нібы пахіліўся ў бок вёскі. Гэта полымя, якое ахапіла вёску, пацягнула навакольнае паветра ў створаны фашыстамі смерч.