Иван Шамякин - Крыніцы

Арэшкін раз-пораз папраўляў каўнерык сваёй вышыванай кашулі, які вылазіў з-пад пінжачка, i чамусьці прыгладжваў далоншо левую нагрудную кішэню. Збоку здавалася, што чалавек пяшчотна гладзіць сваё сэрца, як бы лашчыць яго: якое ты ў мяне добрае!

Выйшлі з бярэзніку i ўбачылі вялікую вёску. Пасярод, на прыгорку, стаяў аднапавярховы драўляны будынак з бляшаным дахам, які пасля дажджу зіхацеў на сонцы.

— Школа, — кіўнуў Арэшкін.

Вуліцы вёскі ад школы ішлі ў трох кірунках, але самая доўгая з ix выцягвалася з захаду на ўсход. Гэтую вуліцу недалёка ад школы ў лагчыне пераразала града альховых кустоў — там працякаў ручай. У сярэдзіне вёскі хат амаль не было відаць за дрэвамі садоў.

На захадзе за вёскай віднеўся стары парадзелы парк, сухаверхія ясакары якога Лемяшэвіч бачыў з шашы: на ix паказваў шафёр як на арыенцір.

Адразу за вёскай стаяла сцяна ліставога лесу, i нават адгэтуль, на адлегласці добрых трох кіламетраў, можна было разгледзець высокія, з густымі кронамі, дубы.

— Месца прыгожае, — заўважыў Лемяшэвіч, прыпыняючыся, каб узяць чамадан у другую руку, бо быў ён усё-такі даволі цяжкі.

— Месца? Але… Там, каля лесу, рэчка… добрая рэчка… Празрыстая, рыбка водзіцца. Можна пакупацца, можна з вудай пасядзець. А праз самую вёску ручаі цякуць. Усюды вада, хоць адбаўляй. А? Ручай, што каля школы, — проста Крыніцай называюць, а каля МТС, — Арэшкін паказаў рукой на парк, — то — Светлая Крыніца, відаць, святой некалі была. Адгэтуль i назва — Крыніцы. Што? Вядома, гэта не тая веска, дзе працаваў Лабановіч. Аднак усё адно яшчэ глуш… Глуш… Акрамя працы, іншага здавальнення няма.

Лемяшэвіча раздражняла недарэчная прывычка завуча перапытваць «а? што?». Ён перавёў размову на школу — як зроблены рамонт, пра настаўніцкі калектыў. Арэшкін ажывіўся, яшчэ больш стаў мнагаслоўны i нават менш пачаў «акаць».

— Школа? Не буду хваліцца, Міхась Кірылавіч. — Лемяшэвіч здзівіўся, што завуч ведае яго імя i імя па бацьку. — Самі пабачыце, уласнымі вачамі. Але скажу: усё лета ў мяне быў адзін клопат — рамонт. У адпачынак не пайшоў, пуцёўку на курорт давалі — а падлячыцца трэба! — адмовіўся. А?

«Гэта называецца «не буду хваліцца», — падумаў Лемяшэвіч, хаваючы усмешку.

— Калектыў? Нічога. Звычайны. Я як завуч не магу скардзіцца. Ёсць моладзь, нявопытныя… Ёсць вопытныя…

Насустрач ім ішла «Пабеда», i яны саступілі з дарогі ў розныя бакі; на нейкі момант машына раздзяліла ix i перапыніла размову. Лемяшэвіч убачыў у машыне за рулём сакратара райкома, з якім пазнаёміўся раніцой.

— Сакратар райкома — Бародка, — паведаміў Арэшкін, калі яны зноў сышліся на дарозе, i дадаў: — Сіла, я вам скажу, — i, аглянуўшыся на машыну, прадаўжаў расказваць пра калектыў. — Тут у нас ёсць нехта Шаблюк, старэйшы настаўнік… Безумоўна, заслужаны чалавек… Нешта каля паўстагоддзя працаваў на ніве народнай асветы. Але, ведаеце, паглядзіш гэтак з пазіцый чалавека, выхаванага савецкай уладай, і…— Арэшкін дмокнуў i развёў рукамі. — Каля сарака год Шаблюк працаваў у Крыніцах. Ну, вядома, перакуміўся з усімі, дом сабе збудаваў — другога такога няма ў сельсавеце, сад, пчол вулляў дваццаць… — Лемяшэвіч не адразу зразумеў, што размова ідзе пра таго Данілу Платонавіча, пра якога гаварылі Жураўскія i якому перадавалі прывітанні іншыя людзі.

— Адгэтуль i псіхалогія… Пачалася вайна, немцы прыйшлі, усенароднае гора — яму эвакуіравацца прапанавалі… Адмовіўся. Застаўся ў вёсцы… А? Чаму застаўся? Гаспадарачку пашкадаваў… I жыў усе два з палавінай гады спакойна, i немцы не чапалі яго. Чаму, паўстае пытанне, не чапалі, калі ён быў савецкі настаўнік, няхай сабе i беспартийны? Што? Кажуць, з партызанамі быў связаны. Але хто быў — таго ведаюць… Пра тых пішуць.

Лемяшэвіч усё больш насцярожваўся. Заўсёды мімаволі з'яўляецца антыпатыя да чалавека, які пачынае завочна ганіць іншых. Пра Шаблюка Лемяшэвічу гаварылі людзі больш паважаныя i дастойныя ці зусім староннія, якім не было ніякай патрэбы крывіць душой, гаварылі цёпла i сардэчна.

Арэшкін як бы схамянуўся:

— Вы не падумайце, што я асабіста нешта маю да Шаблюка. A? Барані Божа! Я вельмі паважаю яго, я друг яго, але я — для аб'ектыўнасці, каб вы былі ў курсе. Стары ўжо на пенсіі, а жыць спакойна не можа. Любая скарга на мясцовыя ўлады абавязкова адрэдагавана i перапісана ім. І ў школе хоча ўмешвацца. А? Не можа зразумець, што адстаў ён, што практыка яго пярэчыць сучаснай педагагічнай навуцы…

«Практыка чалавека, які паўстагоддзя вучыў дзяцей, пярэчыць педагагічнай навуцы? Дзіўнае разумение навукі!» — падумаў Лемяшэвіч i ўголас спытаў: