Иван Шамякин - Крыніцы

— У вас, дарагі Міхась Кірылавіч, сталічны густ, сталічныя маштабы… А паспрабуйце пагутарыць з нашым райфа… Я запрашаў ix, глядзелі. Што? Вядома, можна лепш… Але, як кажуць, па Мацею шапка… Усё ўпіраецца, — i Арэшкін пацёр пальцамі, — у грошы… А ix няма… Эканомія!

Пасля ён пакінуў Лемяшэвіча аднаго ў гэтых двух пустых пакоях дырэктарскай кватэры, паабяцаўшы на развітанне сказаць старожцы, каб яна прынесла з настаўніцкай канапку. Гэтым, па сутнасці, абмежаваліся яго клопаты аб новым дырэктару. Праўда, ён запрасіў зайсці да яго ўвечары «на шклянку чаю» i ў сувязі з гэтым доўга хваліў сваю кватэру, гаспадыню i асабліва яе дачку: «Прыгажуня, талент!» Але не спытаў, ці снедаў дырэктар i дзе думае харчавадца да вечара. «Выпрабоўвае, чорт, які я паваротлівы i прыстасаваны да жыцця, нездарма ўспомніў пра сталічны густ», — разважаў Лемяшэвіч, калі Арэшкін выйшаў. Ён быў не з тых, каб пакрыўдзіцца, што яму так мала аддалі ўвагі. Наадварот, яму падабалася гзтая рыса Арэшкіна, яна разбурала першае ўражанне аб ім як аб падхаліме i назоле.

Аднак настрой усё адно прадаўжаў псавацца. Апанавалі розныя дробязныя клопаты, накшталт такіх: а дзе ўсё-такі сапраўды паабедаць? Ісці адразу да Касцянкоў з пісьмом Дар'і Сцяпанаўны неяк няёмка: не ўправіўся агледзецца i ўжо сунецца са знаёмствам. Адзін міг яму хацелася кінуць гэтыя пустыя пакоі, пайсці пашукаць старшыню сельсавета i папрасіць, каб ён памог стаць дзенебудзь на прыватную кватэру «са сталом». Але было шкада пакояў: ix можна зрабіць утульнымі, а ён ніколі яшчэ не меў сваёй уласнай кватэры, на прыватных яму абрыдла жыць i ў Мінску. Нарэшце, кінуць — значыцца, некаму трэба перадаць. А каму? Хто мае найбольшую патрэбу? Можна зрабіць глупства ў самым пачатку. «Але, дарагі Міхась Кірылавіч, — як кажа Арэшкін, — нялёгкі шлях ты сабе выбраў. На чорта мне трэба было гэтае дырэктарства? Пайшоў бы простым настаўнікам — ніякіх клопатаў i непаразуменняў».

Змарыўшыся хадзіць, ён урэшце сеў на «венскае» крэсла і, абапёршыся на стол, задумаўся.

Міхась Лемяшэвіч здаваў экзамены за другі курс педвучылішча, калі пачалася вайна. Здаўшы апошні экзамен ужо тады, калі горад гарэў, запалены нямедкімі бомбамі, ён, як i многія ў яго ўзросце, кінуўся дадому, у саўгас на Любаншчыне, дзе працавалі бацькі. У той жа дзень, калі ён вярнуўся, праз ix мясцовасць прайшлі нямецкія танкі. Але калі праз. некаторы час з'явіліся фашысцкія акупацыйныя ўлады, у саўгасе не засталося амаль ніводнага мужчыны, a ў суседнім лесе збіраўся даволі моцны партызанскі атрад.

Тры гады Лемяшэвіч партызаніў. У першы дзень злучэння партызан з часцямі Савецкай Арміі стаў салдатам-пехацінцам i пайшоў вызваляць Еўропу.

Ужо ў тыя дні вялікага паходу, калі мір стаў блізкай сапраўднасцю, у яго абудзілася моцнае жаданне прадоўжыць перапыненую вайной вучобу. І таму, як толькі пасля вайны часць, у якой ён служыў, вярнулася на радзіму, сяржант Лемяшэвіч паступіў у дзесяты клас вячэрняй школы. Не хацелася траціць дарэмна ніводнага дня, ні адной хвіліны. Дэмабілізаваны з арміі, ён адразу паехаў у мінскі педінстытут.

У гісторыі навучальных устаноў асобае месца зойме гэты перыяд — першыя пасляваенныя гады, калі ва універсітэты i інстытуты прыйшлі вусатыя дзецюкі, з шрамамі, на мыліцах, з пустымі рукавамі, i многія з партыйнымі білетамі ў кішэнях. Безумоўна, розныя людзі былі сярод ix, значна больш розныя, чым сярод тых, якія прыходзілі адразу ca школьнай парты. Гэтыя заўсёды падобны адзін на аднаго — у ix амаль аднолькавыя погляды на жыцдё. A ў былых франтавікоў i партызан — у кожнага свой лёс, свая дарога, свае радасці i няшчасці; для ix чатыры гады вайны значылі больш, чым іншыя дзесяць год жыцця. Але была ў гэтых студэнтаў адна агульная рыса: на вучобу яны глядзелі як на найвялікшае, крывёю заваёванае, права свае, як на найвялікшае шчасце мірнага жыцця i таму цанілі гэтае права надзвычай высока. Людзей гэтых не палохалі ніякія цяжкасці вучобы, бо яны зведалі за сваё жыццё цяжкасці, у сотні разоў большыя: чатыры гады штодзень глядзелі яны смерці ў твар, галадалі ў блакады, мерзлі ў бліндажах. Дык што ім быў холад у аўдыторыях, калі гэта былі мірныя аўдыторыі з кафедрамі i сталамі? Не палохаў ix i бедны студэнцкі паёк, калі была магчымасць сядзець, колькі захочаш, над кнігамі! Старыя, пасівелыя за кафедрамі прафесары здзіўляліся: ніколі, бадай, за ўсю ix дзейнасць не было такіх студэнтаў, якія з такой упартасцю, настойлівасцю i добрасумленнасцю авалодвалі навукамі.