Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак

У той жа час тыя, што параз'язджаліся з провадаў, вестку разнеслі па ўсёй акрузе аб тым, што Раймалы-ага і Бегімай на кірмашы будуць спяваць!

— На кірмаш!

— На кірмаш коней сядлайце!

— На кірмаш акынаў слухаць прыязджайце!

Пагалоска людская рэхам ляцела:

— Вось свята будзе!

— Вось пацеха!

— Вось хараство!

— Якая ганьба!

— Як здорава!

— Бессаромнасць якая!

А Раймалы-ага і Бегімай рассталіся пасярод дарогі:

— Да кірмаша, родная Бегімай!

— Да кірмаша, Раймалы-ага!

І, аддаляючыся, яшчэ крычалі з сядла:

— Да кірмаша!

— Да кірмаша, Раймалы-ага!

Дзень быў на зыходзе. Вялікі стэп спакойна захінаўся белай летняй смугой. Паспела трава, гаркава пахла, прахалодай свежай веяла пасля дажджу ў гарах, ляцелі каршуны перад заходам сонца нізка і няспешна, пасвіствалі птахі, славячы вечар мірны.

— Якая цішыня, якая любата! — сказаў Раймалы-ага, гладзячы каня па грыве. — Ах, Сарала, ах, стары, мой слаўны конь, няўжо жыццё такое прыгожае, што нават на зыходзе дзён так кахаць можна?

А Сарала ішоў сабе дарожнай ступой, пафыркваў, спяшаючыся дахаты, каб ногі адпачылі, бо цалюткі дзень хадзіў пад сядлом, вады рачной яму папіць хацелася, у полі папасвіцца пры месячным святле.

А вось і аул ля ракі. Вось юрты, вось агні вясёлыя дымам страляюць.

Раймалы-ага злез з каня. Прысеў адпачыць каля ачага, знадворку. Але тут нехта падышоў. Суседскі хлопец.

— Раймалы-ага, вас просяць людзі ў юрту.

— Якія людзі?

Пераступіўшы парог, убачыў Раймалы-ага старэйшын роду, якія сядзелі цесным паўкругам, і сярод іх, крыху збоку — брата Абдзільхана. Той быў пануры. Вочы не падымаў, як быццам нешта хаваў у іх.

— Мір вам! — прывітаў Раймалы-ага сваякоў. — Ці не здарылася бяда?

— Цябе мы чакаем, — прамовіў самы галоўны.

— Калі мяне, то я тут, — адказаў Раймалы-ага, — і збіраюся месца выбраць, каб сесці ў крузе.

— Пачакай! Спыніся ў дзвярах! — пачуў ён загад.

— Што гэта значыць? Пакуль я гаспадар гэтай юрты.

— Не, ты не гаспадар! Не можа быць гаспадаром стары чалавек, які страціў розум.

— Пра што вы?

— Пра тое, што з гэтага часу ты дасі клятву нідзе і ніколі не спяваць, не хадзіць нікуды і зусім выкінуць з галавы тую дзеўку, з якой ты сягоння спяваў брыдкія песні: забыў пра сваю пярэстую бессаромную бараду, забыў пра гонар свой і наш. Дык пакляніся! Што на вочы ёй ты больш ніколі не трапіш!

— Дарэмна траціце вы словы. Я паслязаўтра на кірмашы буду з ёй спяваць, пры ўсім народе.

Тут галасы ўзняліся:

— Ды ён жа нас зняславіць!

— Пакуль не позна, адмаўляйся!

— Ды ён з глузду з'ехаў!

— Ды ён, і праўду, крануўся з розуму!

— Ану цішэй! Памаўчыце! — навёў парадак галоўны суддзя. — Дык вось, Раймалы-ага, ты ўсё сказаў?

— Я ўсё сказаў.

— Вы чулі, патомкі рода Баракбая, што супляменнік наш, грэшны Раймалы, сказаў?

— Мы чулі.

— Тады паслухайце, што я скажу. Напачатку табе скажу, няшчасны Раймалы. Усё жыццё ў беднасці, у гулях правёў ты, спяваў, на дамбры брынкаў, камедыянтам быў. Ты ўсё сваё жыццё патраціў, каб пацяшаць другіх. Табе мы даравалі тваю распуснасць, калі ты быў маладым. Цяпер ты стары, цяпер ты смешны. Пара пра смерць падумаць, пра пакорлівасць. А ты на забаву і зласлоўе чужым аулам з той дзеўкай звязаўся, як ветрагон апошні, зняважыў звычаі, законы і не жадаеш скарыцца нам, дык няхай пакарае цябе бог, сам на сябе наракай. Цяпер другое слова. Устань, Абдзільхан, ты брат яго адзінакроўны, ад адных бацькоў, і ты апора наша і надзея. Цябе мы валасным хацелі бачыць ад імя ўсіх баракбаеў. Але брат твой здурнеў зусім, ён сам не разумее, што робіць, і можа стаць перашкодай у гэтай справе. А таму ты можаш зрабіць з ім так, каб здурнелы Раймалы не няславіў нас на людзях, каб ніхто не мог нам плюнуць у вочы, каб на пасмешышча аддаць не адважыўся род баракбаеў!

— Ніхто мне не прарок і не суддзя, — загаварыў Раймалы-ага, папярэджваючы Абдзільхана. — Мне шкада вас, якія сядзяць тут і не сядзяць, вы памыляецеся, вы вырашаеце тое, што немагчыма вырашаць. Не ведаеце вы, дзе ісціна, дзе шчасце на гэтым свеце. Няўжо нельга спяваць, калі хочацца спяваць, няўжо сорамна кахаць, калі каханне прыходзіць, падараванае богам на вяку? Гэта ж самая вялікая радасць на зямлі — каханню радавацца людскому. Калі і вы мяне лічыце вар'ятам толькі таму, што я спяваю, і ад кахання, якое прыйшло няўчасна, не адступаю,і радуюся яму, то я пайду ад вас. Пайду, свет клінам не сышоўся. Зараз жа сяду на Саралу, паеду да яе, каб з'ехаць разам у край іншы, каб не трывожыць вас ні песнямі, ні паводзінамі сваімі.