Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак

Шмат дзён хадзіў Едыгей пад уражаннем атрыманага ліста. Здзіўляўся Едыгей таму, як змяніўся ён сам, быццам моцы яму дадалося. Тады ён і падумаў упершыню, што, мабыць, гэта перад блізкай старасцю…

Ліст Елізарава быў нібы нейкім рубяжом — жыццё да пісьма і пасля яго ўсё, што было да пісьма, — адышло, як вада ад берага, усё, што пасля, — спакойна лічыла дні, нібы напамінаючы, што яно будзе цягнуцца доўга, хоць і не бясконца. І радасць спазнаў Едыгей пасля паштоўкі і смутак… Значыць, Зарыпа замужам?.. Гэтая навіна яшчэ раз прымусіла яго перажыць цяжкія хвіліны. Ён і раней, яшчэ да паштоўкі, думаў пра замуства Зарыпы. А ў Алма-Аце, калі ягоныя ўсе думкі былі занятыя гэтай сям'ёй, іхняй бядой, — нешта нібы абрынулася на яго, наляцела, як грымотны цягнік на раз'ездзе, і кінула з адхону вобзем. Што гэта было? Прадчуванне бяды? Дзесьці яно нараджалася, спялела? У якім куточку душы?..

З Алма-Аты ж Едыгей вяртаўся ў прыўзнятым, добрым настроі. Усюды, дзе яны пабывалі з Елізаравым, іх прымалі прыветліва і добразычліва. У той дзень, калі Едыгей пакідаў Алма-Ату, Елізараў накарміў яго абедам у прывакзальным рэстаране. Часу да адыходў цягніка было дастаткова, і яны добра паабедалі і пагаварылі добра і шчыра. Афанасій Іванавіч выказаў тады сваю запаветную думу. Ён, былы маскоўскі камсамолец, які апынуўся ў дваццатыя гады ў Туркестанскім краі і спачатку змагаўся з басмачамі, а потым застаўся тут на ўсё жыццё, каб займацца геалагічнай навукай, лічыў, што зусім недарма ўвесь свет ускладае надзеі на краіну, дзе была здзейснена Кастрычніцкая рэвалюцыя. Як цяжка ні даводзілася разлічвацца за памылкі, але рух наперад па неспазнаным шляху не спыніўся — і ў гэтым сутнасць гісторыі. І яшчэ ён сказаў, што цяпер рух набярэ новую моц. «Калі мы можам сказаць сабе адкрыта пра гэта, значыць, ёсць у нас сілы для будучыні», — сказаў Елізараў.

З гэтым настроем і вярнуўся Буранны да сябе ў саразекі.

Глядзеў на горы, глядзеў на вясеннюю далеч і думаў Едыгей, што ёсць на зямлі верныя людзі — і слову, і справе; такія, як Елізараў, і што без такіх, як ён, чалавеку на зямлі было б цяжка. І яшчэ думаў аб тым, што калі б застаўся жыць Абуталіп, дык зараз бы вунь якім чалавекам быў! Калі б застаўся жывы… Зарыпа чакала б яго да апошняга дня. Дальбог, такая жанчына дачакалася б свайго мужа. А калі няма каго чакаць, то навошта маладой жанчыне нішчыцца ў адзіноце? Мо сустрэнецца добры чалавек. Едыгей ажно расхваляваўся ад гэтых думак. Хацеў пераключыць увагу на нешта іншае, але нічога не атрымалася.

А цягнік ішоў, пакалыхваючыся.

…Цягнікі ў тых мясцінах ішлі з усходу на захад і з захаду на ўсход.

А збоч чыгункі ў гэтых мясцінах ляжала вялікая пустэльная пространь — Сары-Азекі — Сярэдзінныя землі жоўтых стэпаў. У гэтых мясцінах любая адлегласць вымяралася ад чыгункі, як ад Грынвічскага мерыдыяна.

А цягнікі ішлі з усходу на захад і з захаду на ўсход.

Вялікі каршун-белахвост ляцеў высока ў небе над сваім гняздом, што тулілася да Малакумдычапскай стромы. Ён аблётваў свае ўладанні двойчы — да паўдня і папаўдні.

Уважліва праглядаючы роўнядзь стэпу, заўважаючы ўсё, што варушылася ўнізе, аж да маленькіх жукоў і вёрткіх яшчарак, каршун паволі ляцеў над саразекамі, паважна памахваючы крыламі, паступова набіраючы вышыню, каб як мага далей бачыць пад сабою стэп, і адначасова набліжаўся да аблюбаванага раней месца палявання — да тэрыторыі закрытай зоны. З той пары, як гэты вялікі раён быў агароджаны, тут прыкметна прыбавілася жывога, асабліва птушак, бо лісы і іншыя драпежнікі ўжо не адважваліся забягаць сюды. Затое каршуну агароджа была хоць бы што. Яна яму была хіба на карысць. Але не заўсёды. Тры дні таму ён зверху ўбачыў маленькае зайчаня,і калі каменем кінуўся на яго, дык той паспеў схавацца пад агароджу, а каршук ледзь не напароўся з лёту на шыпы. Ледзь вывернуўся, ледзь ухіліўся, узляцеў крута і злосна ўверх. Некалькі пярынак засталося на агароджы. З той пары каршун як мага далей трымаўся гэтай небяспечнай загарадзі.

У гэты дзень з раніцы — у першы, а цяпер у другі свой залёт — ён заўважыў вялікае ажыўленне людзей і машын на бетоннай пространі касмадрома. Машыны снавалі ўзад і ўперад і асабліва часта кружылі вакол канструкцый з ракетамі. Гэтыя ракеты, нацэленыя ў неба, ужо даўно стаялі асобна на сваіх пляцоўках, і да іх ужо даўно прывык каршун. Але сёння тут нешта незразумелае дзеялася. Задужа многа машын, занадта многа людзей, занадта вялікі рух…