Чингиз Айтматов - Буранны паўстанак

Едыгей спагнаў злосць на Каранары:

— Ты чаго равеш, кракадзіл? Ты чаго галосіш у неба, нібы цябе там сам бог чуе? — Кракадзілам абзываў Едыгей свайго вярблюда ў самых крайніх выпадках, калі ўжо не было як трываць. Гэта прыезджыя пуцейцы прыдумалі Бураннаму Каранару такую мянушку праз зубастую пашчу ды злосны нораў. — Ты ў мяне дакрычышся, кракадзіл, я табе ўсе зубы выб'ю!

Трэба было згламаздаць сядло для вярблюда, і, прыступаючы да справы, Едыгей патрохі супакойваўся, лагоднеў. Залюбаваўся. Прыгожы і магутны быў Буранны Каранар. Да галавы рукой не дастанеш, хоць Едыгей быў росту немалога. Едыгей выбраў момант, прыгнуў вярблюду шыю і, пастукваючы пугаўём па мазолістых каленях, падпускаючы ў голас строгасці, асадзіў яго. Гучна пратэстуючы, вярблюд усё ж падпарадкаваўся волі гаспадара, і калі, нарэшце, склаўшы пад сябе ногі, ён прылёг грудзямі на зямлю і супакоіўся, Едыгей прыступіў да справы.

Асядлаць вярблюда па-сапраўднаму — гэта цяжкая праца, усё роўна што дом пабудаваць. Сядло робяць кожны раз нанова, увішнасць ды і сілы немалыя, тым болей калі сядлаеш такога аграмаднага вярблюда, як Каранар.

Каранарам, гэта значыць Чорным Корам, ён называўся не так сабе. Чорная патлатая галава з чорнай, што расла аж да загрыўка магутнай барадой, шыя нізам уся ў чорных касмылях — яны звісалі да калень густой дзікай грывай — галоўнае ўпрыгожанне самца, — пара пругкіх гарбоў, што ўзвышаліся, як чорныя вежы, на спіне. І ў дадатак да ўсяго — чорны кончык куртатага хваста. А ўсё астатняе — верх шыі, грудзі, бакі, ногі, жывот, — наадварот, было светлае, светла-рудой масці. Тым і прыгожы быў Буранны Каранар, тым і знакаміты — і паставай, і масцю. І сам ён той парой быў у самай сваёй сіле — трэці дзесятак ішоў Каранару.

Вярблюды доўга жывуць. Таму, мусіць, прыплод у іх бывае на пятым годзе і затым не кожны год, а толькі ў два гады раз, і плод выношваюць у чэраве даўжэй за іншых жывёл — дванаццаць месяцаў. Малога вярблюда цяжка выходжваць першыя год — паўтара, цяжка ўберагчы ад прастуды, ад стэпавых скразнякоў, а потым ён расце з дня на дзень, і тады яму нічога ўжо не страшна — ні холад, ні спёка, ні бязводдзе…

Едыгей ведаў усё пра гэта — Буранны Каранар быў у яго заўсёды дагледжаны. Першая прыкмета здароўя і сілы — чорныя гарбы на ім тырчэлі як чугунныя. Некалі Казангап падарыў яго яшчэ малочным, маленькім, пушыстым, як качанё, у тыя гады першапачатковыя, як вярнуўся Едыгей з вайны ды астайбаваўся на раз'ездзе Баранлы-Буранным. А сам Едыгей малады быў яшчэ — уга! Ведаць не ведаў, што застанецца тут да сівой галавы. Іншым разам зірне на тыя фотаздымкі і сам не верыць сабе. Так перамяніцца — белы ўвесь. Нават бровы і тыя сівыя. І абліччам, вядома, другі стаў. А целам не пацяжэў, як бывае ў такім узросце. Неяк само па сабе сталася — спачатку вусы адгадаваў, потым бараду. Яно як без барады, усё роўна як голым хадзіць. Цэлая вечнасць прайшла, можна сказаць, з тае пары.

Вось і цяпер, сядлаючы Каранара, які ляжаў на зямлі, ушчуваючы яго то голасам, то намахам рукі, калі той не-не ды і агрызаўся, равучы, як леў, паварочваючы чорную патлатую галаву на даўжэзнай шыі, Едыгей няўзнак прыгадваў сёння, што было ды як было ў тыя гады. І адчуваў палёгку.

Доўга ён важдаўся, усё ўкладваў, парадкаваў збрую. Гэты раз, перш чым зладкаваць сядло, ён накрыў Каранара найлепшай выязной капай старадаўняй работы, з рознакаляровымі доўгімі кутасамі, з дывановымі ўзорамі. Не памятаў ужо, калі апошні раз прыбіраў ён Каранара ў гэтую адмысловую збрую, якую так берагла Укубала. Надарыўся цяпер такі выпадак…

Калі Буранны Каранар быў асядланы, Едыгей прымусіў яго падняцца на ногі і застаўся вельмі задаволены. І нават усцешыўся сваёй работай. Каранар меў выгляд велічны і паглядны, упрыгожаны капай з кутасамі і па-майстэрску зладкаваным сядлом паміж гарбамі. Не, няхай палюбуюцца маладыя, асабліва Сабітжан, няхай зразумеюць: пахаванне вартага чалавека не цяжкая прынука, не нудная рата, а вялікая, хай і журботная падзея, і таму ёй павінны адпавядаць свае ўстанаўленні. Недзе граюць музыку, выносяць сцягі, недзе бабахаюць у паветра, а недзе кветкі раскідаюць і вянкі нясуць.

А ён, Буранны Едыгей, заўтра з раніцы ўзначаліць верхам на Каранары, прыбраным посцілкай з кутасамі, праводзіны на Ана-Бейіт — на апошні і вечны прытулак Казангапа… І ўсю дарогу будзе Едыгей думаць пра яго, пераадольваючы вялізарныя і пустынныя саразекі. І з думкамі пра яго аддасць яго зямлі на спадчынных могілках, як і была ў іх пра тое дамова. Так, была такая дамова. Ці далёкая, ці блізкая дарога, але ніхто не саб'е яго з думкі, што трэба выконваць волю Казангапа, нават родны сын нябожчыка.