Міхаіл Булгакаў - Сабачае сэрца

— У вас зноў пачало балець? — спытаўся пастарэлы Піліп Піліпавіч. — Сядайце, калі ласка.

— Я вельмі ўдзячны. Мерсі, прафесар… Не… Я прыехаў да вас не з-за гэтага, Піліп Піліпавіч… у мяне да вас вялікая павага… гм… папярэдзіць. Ды глупства. Проста ён нягоднік… — Пацыент адчыніў партфель і дастаў паперу. — Добра, што ён мне самому далажыў…

Піліп Піліпавіч начапіў пенснэ на акуляры і пачаў чытаць. Ён доўга мармытаў, мяняўся з твару кожнае секунды. «…а таксама пагражаў забіць старшыню дамкама таварыша Швондзера, а з гэтага вынікае, што мае зброю. І гаворыць контррэвалюцыйныя прамовы, і нават Энгельса загадаў сваёй сацыялпрыслужніцы Зінаідзе Пракопаўне Бунінай спаліць у печцы, як відавочны меншавік са сваім асістэнтам Барменталем Іванам Арнольдавічам, які ўкрадкі, бо не прапісаны, жыве ў яго на кватэры. Подпіс загадчыка пададдзела ачысткі П.П.Шарыкава — пацвярджаю. Старшыня дамкама Швондзер, сакратар Пяструхіна».

— Вы дазволіце гэта пакінуць мне? — спытаўся Піліп Піліпавіч, і твар яго пакрыўся плямамі. — Ці, вінаваты, можа, вам гэта трэба, каб даць законны ход справе?

— Прабачце, прафесар, — зусім пакрыўдзіўся пацыент, і ноздры яго заварушыліся, — вы і сапраўды ўжо зусім пагардліва глядзіце на нас. Я… — і тут ён пачаў надзімацца, як індыйскі певень.

— Ну, прабачце, прабачце, галубок! — замармытаў Піліп Піліпавіч. — Даруйце, я на самай справе не хацеў вас пакрыўдзіць. Галубок, не злуйцеся на мяне, ён так мяне…

— Я ўяўляю, — зусім супакоіўся пацыент, — але якая ўсё ж дрэнь! Цікава было б паглядзець на яго. У Маскве пра вас легенды расказваюць…

Піліп Піліпавіч у адчаі махнуў рукой. Тут толькі пацыент заўважыў, што прафесар згорбіўся і быццам пасівеў за апошні час.

Злачынства саспела і ўпала, нібы камень, як гэта звычайна і бывае. Смактала нешта пад сэрцам, калі Паліграф Паліграфавіч вяртаўся на грузавіку. Голас Піліпа Піліпавіча запрасіў яго ў аглядальню. Здзіўлены Шарыкаў прыйшоў з незразумелым страхам, зазірнуў у дула на барменталевым твары, а потым зірнуў на Піліпа Піліпавіча. Хмара плавала вакол асістэнта, і левая яго рука з папяроскай лёгенька дрыжала на бліскучай ручцы акушэрскага крэсла. Піліп Піліпавіч спакойна і злавесна прамовіў:

— Цяпер забярыце свае рэчы: штаны, паліто, усё, што вам трэба, — і вон з кватэры!

— Як гэта? — шчыра здзівіўся Шарыкаў.

— Вон з кватэры — сёння, — манатонна паўтарыў Піліп Піліпавіч і прыжмурыўся на свае пазногці.

Нейкая нячыстая сіла авалодала Паліграфам Паліграфавічам: мабыць, падпільноўвала яго пагібель і рок стаяў за плячыма. Ён сам кінуўся ў абдымкі непазбежнаму і гаўкнуў злосна і коратка:

— Ды што гэта на самай справе! Хіба я на вас не знайду ўправы? Я на 16 аршынах тут сяджу і буду сядзець!

— Вон з кватэры, — прыязна шапнуў Піліп Піліпавіч.

Шарыкаў сам клікаў сваю смерць. Ён падняў руку і паказаў Піліпу Піліпавічу абкусаную і смярдзючую катамі дулю. А потым правай рукой у бок небяспечнага Барменталя дастаў наган. Папяроса Барменталева ўпала, як знічка, а праз некалькі секунд Піліп Піліпавіч па бітым шкле бегаў ад шафы да канапы. На ёй ляжаў і хроп загадчык пададдзела ачысткі, а на грудзях у яго сядзеў хірург Барменталь і душыў маленькай беленькай падушачкай.

Праз некалькі хвілін доктар Барменталь з мёртвым тварам выйшаў у калідор і побач з кнопкай званка прыклеіў паперку:

«Сёння з-за хваробы прафесара прыёму не будзе. Просьба не турбаваць званкамі».

Бліскучым складанчыкам ён перарэзаў дрот ад званка, у люстры паглядзеў на свой паабдзіраны твар. Рукі ў яго дрыжалі. Потым ён з'явіўся на кухні і наструненым Зіне і Дар'і Пятроўне сказаў:

— Прафесар просіць вас нікуды не выходзіць з кватэры.

— Добра, — пакорліва адказалі Зіна і Дар'я Пятроўна.

— Дазвольце мне замкнуць чорны ход і забраць ключ, — загаварыў Барменталь і хаваўся ў цень ад дзвярэй, прыкрываў рукой твар. — Гэта часова, не з-за таго, што вам не давяраюць. Але хто-небудзь прыйдзе, а вы не вытрываеце, адчыніце і перашкодзіце нам. А нам перашкаджаць нельга, мы заняты.

— Добра, — адказалі жанчыны і спалатнелі. Барменталь замкнуў чорны ўваход, замкнуў парадныя дзверы, дзверы з калідора ў прыхожы пакой, і крокі яго заціхлі ў аглядальні.

Цішыня напоўніла кватэру, распаўзлася па кутках. Палез прыцемак, нядобры, насцярожаны, адным словам — цемра. Праўда, потым суседзі быццам бы гаварылі, што ў вокнах аглядальні нібыта бачылі белы каўпак самога прафесара. Цяжка праверыць. Праўда, і Зіна, калі ўсё скончылася, балбатала, што ў кабінеце ля каміна пасля таго, як прафесар і Барменталь выйшлі з аглядальні, яе да смерці напалохаў Іван Арнольдавіч. Ён быццам бы сядзеў у кабінеце на кукішках і паліў у каміне ўласны сшытак у сініх вокладках з таго пачка, у якім запісваліся гісторыі хваробы пацыентаў. Твар у доктара быў амаль зялёны і ўвесь, ну ўвесь паабдзіраны. І Піліп Піліпавіч у той вечар быў на самога сябе не падобны. І яшчэ, што… магчыма, нявінная дзяўчына з прачысцінскай кватэры і прыхлушвае…