Fiodor Dostojewski - Skrzywdzeni i poniżeni

— Wania — zapytał nagle stary ocknąwszy się z zadumy — czyś ty aby nie był chory ? Czemużeś tak długo nie przychodził ? Poczuwam się do winy wobec ciebie; dawno już chciałem cię odwiedzić, ale wciąż jakoś tak...

I znów się zamyślił.

— Byłem niezdrów — odpowiedziałem.

— Hm. Niezdrów — powtórzył po długiej chwili. — Otóż to, niezdrów! Mówiłem wtedy, przestrzegałem — nie słuchałeś! Hm! Nie, Wania! Muza widać od wieków siedziała na poddaszu głodna i tam już zostanie. Otóż to!

Tak, staruszek nie był w dobrym nastroju. Nie mówiłby mi o głodnej muzie, gdyby sam nie miał rany w sercu. Wpatrywałem się w jego pożółkłą twarz; w oczach miał wyraz jakiegoś zdziwienia, jakieś pytanie, na które nie miał sił dać odpowiedzi. Był porywczy, niezwykle zgorzkniały. Żona wpatrywała się weń z niepokojem i kręciła głową. Gdy się raz odwrócił, ukradkiem wskazała na niego.

— Jak zdrowie Natalii Nikołajewny? Czy jest w domu? — zapytałem stroskaną Annę Andriejewnę.

— W domu, kochanku, w domu — odpowiedziała, jak gdyby zakłopotana moim pytaniem. — Zaraz sama wyjdzie zobaczyć pana. To nie żarty! Trzy tygodnie nie widzieć się! Coś się z nią dziwnego dzieje teraz — ani sposób odgadnąć, czy zdrowa, czy chora. Bóg z nią!

I nieśmiało popatrzyła na męża.

— A cóż ma być? Nic jej nie jest — niechętnie i zdawkowo odezwał się Mikołaj Siergieicz — zdrowa. Tak, dziewczyna dorasta, przestała być dzieckiem. Ot i wszystko. Kto się tam wyzna w tych wszystkich dziewczęcych humorach i kaprysach!

— Oho, zaraz kaprysy! — podchwyciła Anna Andriejewna urażonym tonem.

Stary zmikzał i zabębnił palcami po stole. "Boże, czyżby już coś między nimi zaszło?" — pomyślałem z przestrachem.

— No, a cóż tam słychać? — zaczął znowu. — Cóż B., czy wciąż jeszcze pisze krytyki?

— Tak, pisze — odpowiedziałem.

— Ech, Wania, Wania! — zakończył machnąwszy ręką. — Co tam krytyka!

Drzwi się otworzyły i weszła Natasza.

Trzymała w ręku kapelusz i wszedłszy położyła go na fortepianie, potem podeszła do mnie i milcząc wyciągnęła do mnie rękę. Wargi jej z lekka się poruszyły, jak gdyby chciała mi coś powiedzieć, przywitać się, ale nic nie powiedziała.

Nie widzieliśmy się od trzech tygodni. Patrzyłem na nią ze zdumieniem i strachem. Jakże się zmieniła w ciągu tych trzech tygodni! Serce mi się ścisnęło, gdy spojrzałem na te zapadłe, blade policzki, wargi spieczone jak w gorączce i oczy pałające spod długich, ciemnych rzęs gorączkowym ogniem i jakąś namiętną determinacją.

Lecz, Boże, jaka ona była piękna! Nigdy, ani przedtem, ani potem, nie widziałem jej taką, jak w ten doniosły dzień. Czy to ona, czy to Natasza, czy to ta dziewczyna, która zaledwie rok temu, nie spuszczając ze mnie oczu i poruszając wraz ze mną wargami, słuchała mojej powieści i która tak wesoło, tak beztrosko śmiała się i żartowała tego wieczora z ojcem i ze mną przy kolacji? Czy to ta Natasza, która w tym pokoju, z pochyloną główką i cała w pąsach, powiedziała: tak.

Rozległ się donośny dźwięk dzwonu wzywającego na wieczorne nabożeństwo. Natasza drgnęła; staruszka przeżegnała się.

— Wybierałaś się do cerkwi, już dzwonią — powiedziała. — Idź, idź, pomódl się. Dobrze, ze niedaleko !-I przejdziesz się za jednym razem. Po cóż siedzieć w zamknięciu! Popatrz, jakaś ty blada; jakby cię kto urzekł.

— Ja... może... dzisiaj nie pójdę — powiedziała Natasza powoli i cicho, prawie szeptem. — Źle się... czuję — dodała i zbladła jak płótno.

— Lepiej byś poszła, dziecko; przecież dopiero co miałaś ochotę i nawet kapelusz przyniosłaś. Pomódl się, pomódl, żeby ci Bóg dał zdrowie — zachęcała Anna Andriejewna, nieśmiało patrząc na córkę, jakby się jej obawiała.

— No tak, idź; przy tym przejdziesz się — dodał staruszek, również z niepokojem wpatrując się w twarz córki. — Matka ma słuszność. O, Wania cię odprowadzi.

Zdawało mi się, że gorzki uśmiech ukazał się przez chwilę na ustach Nataszy. Podeszła do fortepianu, wzięła kapelusz i włożyła; ręce jej drżały. Wszystkie jej ruchy były jak gdyby nieświadome — jak gdyby nie wiedziała, co robi. Ojciec i matka badawczo się w nią wpatrywali.

— Żegnajcie! — powiedziała cicho.

— E, aniołku mój, po co się żegnać? Droga niedaleka! Odetchnij chociaż trochę świeżym powietrzem; popatrz, jakaś ty bladziuchna. Ach! Byłabym zapomniała (wszystko teraz zapominam), szkaplerzyk dla ciebie zrobiłam; zaszyłam w to modlitwę, mój aniołku; nauczyła mnie jej mniszka z Kijowa zeszłego roku; skuteczna modlitwa, niedawno temu w szkaplerz zaszyłam. Włóż. Może Pan Bóg ześle ci zdrowie. Jedną tylko ciebie mamy.

I staruszka wyjęła ze szkatułki do robótek złoty krzyżyk Nataszy; na tej samej wstążeczce był zawieszony szkaplerz, tylko co uszyty.

— Noś na zdrowie! — dodała nakładając krzyż i przeżegnawszy córkę. — Kiedyś to cię każdej nocy tak żegnałam do snu, mówiłam modlitwę, a tyś ją za mną powtarzała. Teraz stałaś się inna i nie daje ci jakoś Pan Bóg spokoju ducha. Ach, Natasza, Natasza! Nawet moje matczyne modlitwy ci nie pomagają.

Staruszka zaczęła płakać.

Natasza w milczeniu pocałowała jej rękę i zrobiła krok do drzwi, lecz nagle szybko zawróciła i podeszła do ojca. Pierś jej falowała gwałtownie.

— Ojczulku, i ty przeżegnaj... swoją córkę! -powiedziała zduszonym głosem i uklękła przed nim.

Wszyscy byliśmy zmieszani jej nieoczekiwanym, nazbyt uroczystym postępkiem. Przez kilka chwil ojciec patrzył na nią, straciwszy zupełnie głowę.

— Natasza, dziecko moje, moja córuchno droga, co ci jest? — zawołał wreszcie i łzy trysnęły mu z oczu. — Czym się martwisz? Dlaczego płaczesz dzień i noc? Przecież ja widzę wszystko, ja po nocach nie śpię, wstaję i nasłuchuję u drzwi twego pokoju!... Powiedz mi wszystko, Nataszo, zwierz się z wszystkiego mnie, staremu, i my...

Nie domówił, podniósł córkę i uścisnął mocno. Ona kurczowo przycisnęła się do niego i głowę ukryła na jego ramieniu.

— Nic, nic, to tak tylko, źle się czuję... — mówiła dusząc się od zdławionych łez.

— Niech cię Bóg błogosławi, jak ja cię błogosławię-, moje drogie, kochane dziecko! — zawołał ojciec. — Niech ci na zawsze ześle spokój duszy i ochroni cię od wszelkiego nieszczęścia. Módl się do Boga, moja kochana, aby grzeszna moja modlitwa doszła do niego.

— I ja, i ja cię błogosławię — dodała staruszka zalewając się łzami.

— Żegnajcie! — szepnęła Natasza.

Przy drzwiach zatrzymała się, jeszcze raz na nich spojrzała, jakby chciała coś powiedzieć, lecz nie mogła i szybko wyszła z pokoju. Pobiegłem za nią, przeczuwając coś złego.

Szła w milczeniu, szybko, ze spuszczoną głową i nie patrząc na mnie. Ale kiedy przeszła ulicę i znalazła się na bulwarze, nagle zatrzymała się i schwyciła mnie za rękę.

— Duszno! — szepnęła. — Serce boli... duszno!

— Wróć się, Nataszo! — krzyknąłem przerażony.

— Czy ty naprawdę nie widzisz, Wania, że ja na zawsze ich opuściłam, że wyszłam od nich i nigdy już nie wrócę? — odpowiedziała patrząc na mnie z nieopisanym bólem.

Serce mi przestało bić. Wszystko to przewidywałem już wtedy, gdy szedłem do nich; wszystko to widziałem już, jak we mgle, może na długo przed tym dniem, ale teraz jej słowa poraziły mnie jak grom.