Міхась Зарэцкі - Вязьмо

— Матрёна!

Зноў ані гуку.

Цімафей Міронавіч з хвіліну сядзеў нерухома, з глыбокім здзіўленнем і трывогаю ўслухваючыся ў зманлівую цішыню.

Няўжо ён не пачуў, як яна выйшла?

Гэта не можа быць. Ён не мог не пачуць. Ён лацвей мог прапусціць міма вуха гук раптоўнага стрэлу ці незвычайны сярод зімы ўдар перуна, чымся хоць найцішэйшы бразгат дзвярэй. Бо ж ён ужо трэція суткі з нечалавечай напружанасцю чакае гэтага страшнога, фатальна-немінучага бразгату. Ён чакае яго так, як чакае асуджаны на смяротную кару злавеснага скогату ржавага турэмнага замка.

Цімафей Міронавіч яшчэ раз — ужо не так смела і ўпэўнена — паклікаў жонку і, яшчэ раз не пачуўшы адказу, парыўчата ўсхапіўся з крэсла і, працяты незразумелым страхам, кінуўся ў чорную палавіну хаты.

Маленькая молепадобная жанчына стаяла нездалёка ад качарэжніка, прыхінуўшыся худзенькім плячом да сцяны і застыўшы ў маляўніча-журботнай і таму дужа смешнай паставе. Як увайшоў муж, яна страсянулася ўсім сваім дробным целам, але на яго не азірнулася.

Цімафей Міронавіч грозна застыў на парозе.

— Матрёна! Ты чула, як я цябе гукаў, ці не?

«Матрёна» набрала духу і прапішчала з трагічнай рашучасцю:

— Чула...

— Ну?

Ён лічыў, што гэтага «ну» зусім будзе досыць, каб ачуліць жонку і вярнуць яе да ранейшай пакорнасці, аж памыліўся — маленькая молепадобная жанчына не зварухнулася з месца.

Гнеў у Цімафея Міронавіча змяшаўся з няўцямнасцю, і ён запытаў без асаблівай жорсткасці, нават з прыкметным ваганнем у голасе:

— Матрёна! Ты, будучы, чуеш, што я кажу?

Замест адказу яна зрабіла так, як рабілі ў падобных выпадках усе гераіні чытаных ёй калісьці раманаў: заламіла болесна рукі і, утаропіўшы ў печку поўныя беспрасветнае роспачы вочы, гучна прашаптала:

— О, Божа! Калі гэта кончыцца ўсё!..

Цімафей Міронавіч асалапеў. Ён не ведаў, як далей ставіцца да жонкі, бо яшчэ не ўпэўнены быў, што яна звар'яцела. Каб не зрабіць часам непапраўнае памьшкі, ён усё-ткі рашыў абыходзіцца з ёй пакуль што як з прытомнай. Ступіўшы некалькі крокаў наперад, ён сціснуўся ўвесь у цвёрдай каменнай злосці і выдушыў з сябе жудасна-ціхім перажабленым голасам:

— Матрёна! Падумай, будучы, што ты робіш? — І з яшчэ большай гразой перапытаў: — Што ты робіш?

Маленькая молепадобная жанчына зноў страсянулася ўсім сваім дробненькім целам — і зноў не паддалася. Ламаючы рукі і з роспаччу гледзячы ў печ, яна войкала і стагнала:

— О, Божа! За што гэтыя мукі? За што я пагубіла жыццё сваё? За што я страціла сваю прасветлую маладосць? Што я бачыла ў гэтым жыцці? Што я мела з гэтага праклятага багацця, якое выпіла з мяне ўсю маю гарачую кроў?.. Куды я пайду цяпер? Дзе я дзенуся, няшчасная? Хто прытуліць мяне? Выпіў кроў маю, высушыў мяне, згубіў маю прасветлую маладосць! О, Божа мой, Божа!

Цімафей Міронавіч перажываў страшныя хвіліны. Ён зразумеў, што жонка не звар'яцела, і гэта спужала яго больш, чымся магло б спужаць яе праўдзівае вар'яцтва. Найцяжэй было адчуваць, што ён не мае над ёй абсалютна ніякай улады, што ён не можа нават суняць гэтых яе жорсткіх, пякучых дакораў. Увесь непахісны аўтарытэт яго, увесь страх, які яна скрозь адчувала да яго, уся яе трапятлівая пакора — усё гэта трымалася на няпэўным грунце яго пустой надманнай вялічнасці, і ўсё гэта ўраз разляцелася ці толькі калыхнулася гнілая будыніна яго дабрабыту.

Дзе ж яго сіла? Дзе ж яго воля над гэтай ціхай, вечна слухмянай жанчынай, якая дасюль не важылася зірнуць яму ў вочы, не важылася сказаць яму лішняга слова? Няўжо ён не здольны скарыць яе, вярнуць да ранейшае ціхасці?

Яму здаецца, што ад таго, ці патрапіць ён зараз даць рады сваёй узбаламучанай жонцы, залежыць лёс цэлага яго жыцця, і ён гатоў пайсці на ўсё, гатоў ужыць які хаця спосаб, абы ўціхамірыць яе, паказаць сваю сілу над ёй, сваю перавагу. І тут яго раптам асвятляе цудоўна-простая і ясная думка: ён жа – што б там ні было, а ўсё-ткі мужчына, ён фізічна дужэйшы за яе, ён можа сцерці ў порах гэтую нікчэмную, паскудную гадзіну!

I сціснутая ўнутры злосць Цімафея Міронавіча, знайшоўшы выйсце, ураз абарачваецца ў шаленае парыванне. З тонкім нечалавечым віскам кідаецца ён у качарэжнік, хапае там нейкі ражон і замахваецца ім на жонку.

Але жонкі ў гэты момант пад рукой не знайшлося. Убачыўшы нечаканы і цалкам выразны замер свайго грознага мужа, яна пырхнула ад качарэжніка і, беспарадна махаючы рукамі, як падбітая перапёлка крыллямі, борздзенька пераляцела ў другі куток хаты. Там забілася за вялізны дубовы стол і шырока лыпала вачмі, асалапелая ад страху. Адылі ўбачыла, што Цімафей Міронавіч нерашуча суняўся, збянтэжаны, пэўна, сваёй абмашкай, і зноў вярнулася да свайго маляўнічага трагізму. Набраўшы поўныя грудзі паветра, яна з апошняю адвагаю чалавека, які ў роспачы кідаецца ў вір галавой, пляснула аб стол рукамі і, парыўчата схіліўшы на іх галаву, забілася ў істэрычным плачы.