Міхась Зарэцкі - Вязьмо

— Хай ведаюць, што гэта не хаханькі...

Такім глыбока вычарпальным тлумачэннем Карызна мусіў задаволіцца, бо па выразу прыгожага старшынёвага твару відаць было, што далейшыя роспыты выклікаюць з ягонага боку адно пагардлівае здзіўленне.

Карызна бачыў, што той энергічны і ў значнай меры бесцырымонны штуршок, які далі яны соннаму, неўвароткаму Сіўцу, павіс у паветры. Сівец не крануўся з месца, а яшчэ больш зацяўся ў сваёй нязрушнай упартасці, гатовы ў першы зручны момант, паддаўшыся злоснаму ўплыву варожых сіл, выбухнуць рэзкім пратэстам, які ўраз зруйнуе ўсё дасягнутае да гэтага часу. Адсутнасць хоць якіх-небудзь відочных праяў новага зруху, новае дзейнасці працінала Карызну страхам і роспаччу, а няшчаснае тое бярвенне сваім недарэчным выглядам даводзіла яго да шалу. Канцом раз'юшаны, клікаў ён да сябе Андрэя Шыбянкова, каб спагнаць на ім сваё абурэнне і хоць троху разварушыць яго, узбудзіць у ім сякую-такую актыўнасць.

Андрэй прыходзіў і ўсміхаўся сваёй загадкавай сама-ўпэўненай усмешкай (Карызна ненавідзеў яе, бо ведаў, што яна падабаецца Веры Засуліч), потым, убачыўшы Карызнава абурэнне, рабіўся сур'езны і дзелавіты, чым канчаткова адгароджваўся ад усякіх далейшых прэтэнзій з боку сакратара ячэйкі. Каб паказаць, што ён працуе не менш за самога Карызну, ён садзіўся дзе-небудзь паблізу і, летуценна слюмачачы карандаш, нешта поркаў у сваіх бясконцых «вучотах».

Карызна скрыгаў зубамі ў бяссільнай злосці і, удостач налаяўшыся ў думках, рэзюмаваў: «Табе гітару ў рукі, а не калгас...»

Ён з кожнай хвілінай усё больш і больш пераконваўся ў поўнай непрыдатнасці гэтага загадкава-таемнага, а ў сутнасці зусім пустога чалавека. Зацятая нянавісць да Гвардыяна і настойнае жаданне помсты натхнялі яго вострай непакойнай энергіяй, але гэта было толькі датуль, пакуль не задаволіў ён свае нянавісці, беручы ўдзел у раскулачванні Гвардыяна. Разам з задаволенай нянавісцю згасла і энергія — Андрэй Шыбянкоў ураз вытхаўся, як адкаркаваная пляшка эфіру, і астаўся ад яго нікчэмны гультай, ушчэнт раздуроны бязладна-вальготным жыццём валацугі.

Галілей трапна калісьці азначыў быў, што ў ім не чалавек кіруе злосць сваю, а злосць кіруе яго.

Троху большае спацяшэнне даваў Карызну непахісны, цудоўна ўпэўнены ў сабе Пацяроб. На Карызнавы сумненні ён адно пагардліва жмурыўся, выстаўляў пад самы нос Карызну сваю вялікую растапыраную пяцярню і, наравіста ўгнуўшы магутную валовую шыю, спяваў:

— Сымонка, маўчы... Любачка, сціхні... Усё пойдзе па плану... Пазапішаш усіх, тады возьмемся жыўнасць абагульваць. Адразу ж няможна, золатка, усё табе як перуном высмаліць. На тое ж разумныя людзі планы пішуць. План мой, даражэнькі, гэта — сацыялізм...

I калі бачыў, што Карызна ад яго разважанняў троху весялее, Пацяроб таемна нахіляўся да яго і дадаваў ужо інтымным пабрацімскім тонам, старанна складаючы несуладны твар свой у як найпрыемнейшую ўсмешку:

— Абцярэбім усё на першы нумар. Не бойся, Сымонка!.. За мной — як за каменнай сцяной... Пхэ!..

I сапраўды, на нейкі час да Сымона Карызны варочалася шчаслівае пачуццё спакою, якое, аднак, трывала нядоўга, бо неўзабаве, жорстка ўскаламучанае новым напорам жыццёвых фактаў, зноў уступала месца сутаргавым мітушэнням, а хоць цяжкой беспрасветнай дэпрэсіі. У такія чорныя хвіліны спрабаваў яшчэ Сымон Карызна, як за астатні сродак ратунку, хапацца за ўспамін аб Рачкоўскім, аб нядаўняй гутарцы з ім, спрабаваў надмернай патугаю волі вярнуць роджанае той гутаркай цвёрдае адчуванне сілы, свае поўнае вызваленасці ад гнёту мінулага. Адылі патугі яго былі марныя. Тое, што ў той час выдавала бясконца простым, лагічна ўгрунтаваным, цяпер было пустой надманнай формулай. Ясна, што гэта быў той самы недалужны самаспадман, за якім ён на нейкі момант хаваўся ад жорсткіх супярэчнасцей жыцця. Ён дзівіўся цяпер незамутнёнаму спакою Рачкоўскага і нават пачынаў падазраваць яго ў адумысловым фігураванні, у свядомым удаванні перад ім, перад Карызнам, нібыта поўнага спакою і ўпэўненасці.

Хіба можна так лёгка адпіхнуць ад сябе чорны цень мінулых гадоў?

I, нарэшце, апошнім складнікам, які ўносіў дадатковую і, мабыць, найбольш датклівую горкасць у агульны комплекс перажыванняў Сымона Карызны, былі яго стасункі з Верай Засуліч. Тут таксама было ў яго цэлае кола балючых неўразуменняў.

Сымон Карызна з трагічнай паступовасцю траціў Веру Засуліч, і сам быў вінаваты ў гэтым, і добра гэта разумеў, і праз гэтае сваё разуменне ў яшчэ большую ўпадаў сумятню, прыспяшаючы канец свайго ўласнага, мабыць, залішне позна знойдзенага і таму неспадзейнага, шчасця.