Чарлз Дыкенс - Калядны харал

— І што далей? — як заўсёды з’едліва і холадна спытаў Скрудж. — Што вам ад мяне трэба?

— Шмат чаго! — несумненна, гэта быў голас Марлі!

— Хто вы такі?

— Спытай лепей, кім я быў.

— Ну і кім вы былі? — ужо гучней спытаў Скрудж. — Так чапляецеся да словаў… — Скурдж хацеў дадаць “што проста страх”, але своечасова спыніўся.

— У жыцці я быў тваім кампаньёнам Джэйкабам Марлі.

— Вы… ты… можа, прысядзеш? — прапанаваў Скрудж, з сумневам узіраючыся ў духа.

— Прысяду.

— Ну, сядай.

Задаючы пытанне, Скрудж баяўся, што бесцялесны прывід не зможа сесці на крэсла, і хацеў пазбегнуць няёмкіх тлумачэнняў, калі б яго падазрэнні апраўдаліся. Аднак госць свабодна ўсеўся па іншы бок каміна — мабыць, там, дзе звычайна сядзеў пры жыцці.

— Ты ў мяне не верыш, — заўважыў прывід.

— Не веру, — пагадзіўся Скрудж.

— Як мне даказаць сваю сапраўднасць, калі ты не верыш нават сваім пачуццям?

— Не ведаю.

— Чаму ты не давяраеш сваім вачам і вушам?

— Ды таму, што на іх уздзейнічае любая дробязь, — адказаў Скрудж. — Варта здарыцца лёгкаму расстройству стрававання, як яны пачынаюць нас падманваць. Ты цалкам можаш аказацца неператраўленым кавалкам ялавічыны, лыжачкай гарчыцы, скрылікам сыру ці недасмажанай бульбінай. Скуль мне ведаць, адкуль ты — з пекла ці з печыва?!

Асаблівым пачуццём гумару Скрудж не вылучаўся, дый сітуацыя жадання дасціпнічаць не выклікала, аднак цяпер пажартаваў, каб хоць крышачку ўтаймаваць жах і адцягнуць сваю ўвагу на іншае, бо ад голасу здані ён ледзянеў да самага мозгу касцей.

Моўчкі сядзець, утаропіўшыся ў гэтыя нерухомыя прывідна-шкляныя вочы… не, думалася Скруджу, гэта проста невыносна! Да таго ж здань дыхала ўласным тагасветным паветрам, якое падавалася асабліва вусцішным. Сам Скрудж яго не адчуваў, але не заўважыць штосьці нядобрае было немагчыма: нягледзячы на тое, што прывід сядзеў нерухома, яго валасы, кутасікі на ботах і крыссё злёгку варушыліся, нібы ад пякельнага подыху печкі.

— Бачыш тую зубачыстку? — запытаў Скрудж, са згаданай вышэй прычыны рэзка пераходзячы ў наступленне і імкнучыся хоць на імгненне адвесці ад сябе каменны позірк відзежы.

— Бачу, — прамовіў прывід.

— Але ж ты не глядзіш на яе, — запярэчыў Скрудж.

— І тым не менш бачу, — адгукнулася здань.

— Дык вось, — вымавіў Скрудж, — варта яе праглынуць — і мяне да канца дзён будзе пераследаваць легіён злых духаў, створаных маім уяўленнем. Шахрайства ўсё гэта, чыстае шахрайства!

На гэтых словах прывід выдаў такі жахлівы крык, так пагрозліва і вусцішна загрымеў ланцугамі, што Скрудж з усяе моцы ўчапіўся ў крэсла, баючыся страціць прытомнасць і зваліцца. Яшчэ большая жуда апанавала яго, калі дух разматаў шалік (быццам у пакоі было занадта горача), і ў яго адвалілася сківіца.

Скрудж упаў на калені і паспрабаваў закрыць твар рукамі.

— Злітуйся! — заенчыў ён. — Жахлівая здань, навошта ты мяне катуеш?

— Дробязны розум! — прамовіў прывід. — Цяпер ты верыш у мяне?

— Веру, — прастагнаў Скрудж, — мушу паверыць. Але навошта вам, духам, хадзіць па зямлі, навошта ты прыйшоў да мяне?

— Свет створаны так, — адказаў прывід, — што душа кожнага чалавека на зямной дарозе павінная стасавацца з бліжнімі сваімі і быць з імі разам. І той, хто не выконвае гэтага ў жыцці, вырачаны рабіць тое самае пасля смерці. Ён асуджаны бадзяцца па свеце і — о, гора мне! — сузіраць чалавечыя шчасце і бяду, якія не можа цяпер раздзяліць — а калісьці мог! Калісьці ён мог быць шчаслівым!

Тут прывід зноў выдаў жудасны крык, і загрымеў ланцугамі, і заламаў свае прывідныя рукі.

— Скажы, — запытаў Скрудж дрыжучы, — чаму ты закаваны ў ланцуг?

— Я нашу на сабе ланцуг, які стварыў пры жыцці, — адказаў дух. — Я каваў яго звяно за звяном, ярд за ярдам. Я сам захацеў ім падперазацца і сам захацеў яго насіць. Хіба гэты ланцуг табе не знаёмы?

Скрудж дрыжаў усё больш.

— Можа, — працягваў прывід, — ты хочаш ведаць даўжыню і вагу ланцуга, які скаваў ты сам? Калядным вечарам сем гадоў таму ён быў такім жа цяжкім і такім жа доўгім, як гэты. Але з тае пары ты нямала над ім папрацаваў. О, гэта напраўду надзейны ланцуг!

Скрудж зірнуў на свае ногі, чакаючы ўбачыць жалезны ланцуг даўжынёй футаў гэтак у трыста-чатырыста, аднак не ўбачыў нічога.

— Джэйкаб, — узмаліўся ён, — стары сябра Джэйкаб Марлі, раскажы мне яшчэ што-небудзь! Суцеш мяне, Джэйкаб!

— Я не прыношу суцяшэння, Эбенэйзер Скрудж! — адказаў дух. — Яно прыходзіць з іншых сфераў, і іншыя пасланцы нясуць яго людзям, не такім, як ты! І расказаць табе ўсё, што я хацеў бы, я таксама не магу — мне мала што дазволена. Я не магу спачыць, не магу спыніцца, не магу дзе-небудзь затрымацца. Пры жыцці мой дух ніколі не выходзіў за межы нашае канторы — чуеш? — ніколі не пакідаў сценаў нашай мяняльнай каморкі, таму цяпер мяне чакаюць пакутлівыя падарожжы.