Томас Ман - Навелы

Як злодзей, уцёк я ноччу… толькі каб пазбавіцца ад яе… забыць…

Але… калі я падняўся на борт… ноччу… апоўначы… мой сябар быў са мною… тады… тады… якраз падымалі нешта кранам… штосьці прадаўгаватае… чорнае… гэта была яе труна… вы чуеце: яе труна… Яна праследавала мяне, як раней я праследаваў яе… і я мусіў стаяць побач, з абыякавым выглядам, бо ён, яе муж, таксама быў тут… ён вязе цела ў Ангельшчыну… можа, ён хоча анатаміраваць яго… Ён авалодаў ёю… цяпер яна зноў належыць яму… ужо не нам… нам абодвум… Але я яшчэ тут… Я пайду за ёю да канца… ён не даведаецца, не павінен ніколі даведацца… я здолею абараніць яе таямніцу ад любога замаху… ад гэтага нягодніка, з-за якога яна пайшла на смерць… Нічога, нічога ён не даведаецца… яе таямніца належыць мне, толькі мне аднаму…

Разумееце цяпер… разумееце цяпер… чаму я не магу бачыць людзей… не выношу іх смеху… калі яны фліртуюць і прагнуць збліжэння… Бо там, унізе… унізе, у труме, паміж цюкамі з чаем і паўднёвымі арэхамі, стаіць яе труна… Я не магу прабрацца туды, трум замкнёны… але я адчуваю гэта ўсёю сваёю істотаю, адчуваю кожную секунду… і тады, калі тут іграюць вальсы або танга… Гэта, вядома, глупства, бо на дне мора ляжаць мільёны мерцвякоў, пад кожнаю пядзяю зямлі, на якую мы ступаем нагою, гніе труп… і ўсё-такі я не магу, не магу вынесці, калі наладжваюць тут маскарады і гэтак пажадліва смяюцца. Я адчуваю, што нябожчыца тут, тут яна, і ведаю, чаго яна ад мяне хоча… я ведаю, на мне яшчэ ляжыць абавязак… яшчэ не канец… яе таямніца яшчэ не схавана канчаткова… Нябожчыца яшчэ не адпусціла мяне…

На сярэдняй палубе зашоргалі крокі, зашлёпалі мокрыя швабры — матросы пачалі сваю ранішнюю прыборку. Ён здрыгануўся, як чалавек, якога злавілі на месцы злачынства; на яго змучаным твары адлюстраваўся спалох. Ён падняўся і прамармытаў:

— Пайду… пайду ўжо.

Цяжка было глядзець на яго — вельмі непрыглядны быў позірк апухлых пустых вачэй, пачырванелых ад віскі ці ад слёз. Яго бянтэжыла маё спачуванне, я адчуваў ва ўсёй яго згорбленай фігуры сорам, пакутлівы сорам за шчырасць са мною ў гэтую доўгую ноч. Міжволі я сказаў:

— Можа, вы дазволіце мне зайсці ўдзень да вас у каюту?

Ён паглядзеў на мяне, — жорсткая, здзеклівая, цынічная ўсмешка скрывіла яго губы, з нейкаю злосцю выціскаў ён з сябе кожнае слова.

— Ага… ваш славуты абавязак дапамагаць… ага… Гэтым самым слоўцам вы і спакусілі мяне, прымусілі развязаць язык. Ну не, паночку, дзякуй. Не думайце, што мне цяпер лягчэй, пасля таго як я перад вамі вывернуў наверх усе свае вантробы, аж да самых кішак. Жыццё сваё я скалечыў, і ніхто мне яго не паправіць… выйшла гэтак, што служба шаноўнаму галандскаму ўраду мне нічога не дала… Пенсія — цю-цю, як бяздомны сабака вяртаюся я ў Эўропу… Скуголю, як сабака, што ідзе за труною… Беспакарана нядоўга бягуць тыя, каго гоніць амок: рана ці позна іх збіваюць з ног, і я спадзяюся, што канец ужо не за гарамі… Не, дзякуй, паночку, за ласкавае жаданне мяне наведаць… У мяне ўжо ёсць у каюце сябрукі… некалькі пляшак добрага старога віскі, яны мяне часам суцяшаюць, а потым яшчэ — мой даўні сябар, да якога я, на жаль, своечасова не звярнуўся, — мой слаўны браўнінг… ён, зрэшты, паможа лепей, чым усялякая балбатня… Прашу вас, не турбуйцеся… у чалавека заўсёды застаецца адзінае права — здохнуць, як яму хочацца… і без няпрошанай дапамогі.

Ён яшчэ раз насмешліва… нават задзірліва паглядзеў на мяне, але я адчуваў — гэта гаварыў адно сорам, бясконцы сорам. Потым ён уцягнуў галаву ў плечы, павярнуўся і, не развітваючыся, пайшоў неяк крыва, цягнучы ногі, па ўжо светлай палубе да кают. Болей я яго не бачыў. Дарэмна шукаў я яго ў наступныя дзве ночы на звычайным месцы. Ён знік, і я мог бы падумаць, што ўсё гэта сон ці галюцынацыя, каб маю ўвагу не прыцягнуў пасажыр з жалобнаю павязкаю на рукаве. Гэта быў багаты галандскі камерсант, і мне расказалі, што ён толькі што страціў жонку, якая памерла ад нейкай трапічнай хваробы. Я бачыў, як ён хадзіў узад і ўперад па палубе ў баку ад другіх, бачыў замкнёны, засмучаны выраз яго твару, і думка пра тое, што я ведаю яго патаемныя думкі, бянтэжыла мяне; я заўсёды збочваў з дарогі, калі сустракаўся з ім, бо нават позіркам баяўся выдаць, што ведаю пра яго лёс болей, чым ён сам.

У неапальскім порце здарыўся потым той загадкавы няшчасны выпадак, тлумачэнне якому трэба, мне здаецца, шукаць у апавяданні незнаёмага. Большасць пасажыраў вечарам з’ехала на бераг — я сам падаўся ў оперу, а адтуль у залітую святлом кавярню на Віа Рома. Калі мы ў шлюпцы вярталіся на параход, мне кінулася ў вочы, што некалькі лодак з паходнямі і ацэтыленавымі ліхтарамі кружылі ў пошуках чагосьці вакол карабля, а наверсе ў цемры неяк таямніча расхаджвалі карабінеры і жандары. Я спытаўся ў аднаго з матросаў, што здарылася. Ён ухіліўся ад адказу, і было ясна, што камандзе загадана маўчаць; на другі дзень, калі параход спакойна і без ніякіх здарэнняў пайшоў далей, у Геную, на борце па-ранейшаму нічога нельга было даведацца, і толькі ў італійскіх газетах я пазней прачытаў рамантычна ўпрыгожанае паведамленне пра тое, што здарылася ў Неапалі. У тую ноч, пісалі газеты, у позні час, каб не турбаваць сумным відовішчам пасажыраў, з борта парахода спускалі ў лодку труну з астанкамі знатнай дамы з галандскіх калоній. Матросы, у прысутнасці мужа, спускалі труну па вераўчанай лесвіцы ўніз. У гэты момант нешта цяжкае ўпала з верхняй палубы і пацягнула з сабою ў ваду і труну, і матросаў, і нябожчыцынага мужа, які дапамагаў ім. Адна з газет сцвярджала, што гэта быў нейкі вар’ят, які кінуўся зверху на вераўчаную лесвіцу. Другая газета пераконвала, што лесвіца абарвалася сама ад празмернага цяжару; як бы там ні было, параходная кампанія прыняла, відавочна, усе захады, каб утоіць праўду. Спусцілі лодкі і з вялікаю цяжкасцю выратавалі матросаў і нябожчыцынага мужа, але свінцовая труна адразу ж пайшла на дно, і яе не знайшлі. Кароткая нататка, што ў порце прыбіла да берага труп невядомага мужчыны ва ўзросце каля сарака гадоў, якая ў гэты час з’явілася ў газетах, не прыцягнула да сябе ўвагі грамадскасці, бо, відаць, яна не мела дачынення да рамантычна апісанага здарэння; але перада мною, ледзь толькі я прачытаў гэтыя кароткія радкі, яшчэ раз, як прывід, выступіў з-за газетнага ліста сінявата-бледны твар з бліскучымі шкельцамі акуляраў.