Томас Ман - Навелы

— Ці ведаеце вы, вы, чужы чалавек, які спакойна сядзіць тут у крэсле, падарожнічае па свеце, ці ведаеце вы, што гэта такое, калі памірае чалавек? Ці былі вы калі-небудзь пры гэтым, ці бачылі вы, як курчыцца цела, як пасінелыя пазногці ўпіваюцца ў пустату, як хрыпіць гартань, як кожны член супраціўляецца, кожны палец змагаецца з жахлівым прывідам, як вочы вылазяць з арбіт ад страху, які не выказаць словамі? Ці прыходзілася вам перажываць гэта, вам, гуляшчаму чалавеку, турысту, вам, які разважае пра абавязак дапамагаць блізкаму? Я часта бачыў усё гэта, назіраў як урач… Гэта былі для мяне клінічныя выпадкі, штосьці фактычнае… я, так сказаць, вывучаў гэта — але перажыў толькі адзін раз… Я разам з паміраючай перажываў гэта і паміраў разам з ёю ў тую ноч… у тую жахлівую ноч, калі сядзеў побач з ёю і мучыў свой мозг, спрабуючы знайсці, прыдумаць, вынайсці што-небудзь, каб спыніць кроў, якая ўсё лілася і лілася, зменшыць гарачку, якая спальвала гэтую жанчыну на маіх вачах… адвесці смерць, якая ўсё набліжалася і набліжалася і якую я не мог адагнаць ад ложка. Ці разумееце вы, што гэта такое — быць урачом, ведаць усё пра ўсе хваробы, адчуваць на сабе абавязак дапамагчы, як вы гэтак разумна заўважылі, і ўсё-такі сядзець без усякай карысці побач з паміраючай, ведаць і быць бяссільным… ведаць толькі адно, толькі жахлівую праўду, што дапамагчы нельга… нават калі разрэзаць сабе ўсе вены… Бачыць, як бездапаможна сплывае крывёю любімае цела, як яго мучыць боль, лічыць пульс, часты і перарывісты… які затухае ў цябе пад пальцамі… быць урачом і не ведаць нічога, нічога, нічога… толькі сядзець і то мармытаць малітвы, як старэнькая бабулька, то гразіць кулаком нікчэмнаму богу, пра якога ты ведаеш, што яго няма… Ці разумееце вы гэта? Разумееце?.. Я… я толькі аднаго не разумею, як… як можна не памерці ў такія хвіліны… як можна спаць і прачнуцца раніцаю, чысціць зубы, завязваць гальштук… як можна жыць пасля таго, што я перажыў; адчуваць, што гэтае жывое дыханне, што гэты першы і адзіны чалавек, за якога я так змагаўся, якога хацеў утрымаць усімі сіламі сваёй душы, выслізгвае ад мяне кудысьці ў невядомае, выслізгвае ўсё хутчэй з кожнай хвілінай, і я нічога не знаходжу ў сваім запаленым мозгу, што магло б утрымаць гэтага чалавека…

І да таго ж яшчэ, каб падвоіць мае пакуты, яшчэ вось гэта… Калі я сядзеў каля яе ложка — я даў ёй морфію, каб зменшыць боль, і глядзеў, як яна ляжыць з гарачымі шчокамі, гарачая і бледная, — так… калі я так сядзеў, я ўвесь час адчуваў ззаду чыйсьці позірк, скіраваны на мяне з жудасным напружаннем… Гэта бой сядзеў там на дыбачках, на падлозе, і шаптаў нейкія малітвы… Калі нашы позіркі сустракаліся, я чытаў у яго вачах… не, я не магу вам апісаць… чытаў такую просьбу, такую ўдзячнасць, і ў гэтыя хвіліны ён працягваў да мяне рукі, быццам заклінаў мяне выратаваць яе, вы разумееце — да мяне, да мяне працягваў рукі, як да бога… да мяне… а я ведаў, што я бяссільны, ведаў, што ўсё прапала і што я тут гэтак жа патрэбны, як мурашка, якая поўзае па падлозе… Ах, гэты позірк, як ён мяне мучыў, гэтая фанатычная, сляпая вера ў маё майстэрства… Мне хацелася крыкнуць на яго, ударыць нагою, так балюча рабіў ён мне… і ўсё-такі я адчуваў, што мы абодва звязаны нашым каханнем да яе… і таямніцай… Як звер, які прытаіўся для скачка, сядзеў ён, сціснуты ў клубок, за маёю спінаю… Варта мне было сказаць слова, як ён ускокваў з месца і, бясшумна ступаючы босымі нагамі, прыносіў патрэбнае, а потым, поўны надзеі, падаваў мне яго дрыготкімі рукамі, як быццам у гэтым была дапамога… выратаванне… Я ведаю, ён разрэзаў бы сабе вены, каб ёй дапамагчы… такою была гэтая жанчына, такую ўладу мела яна над людзьмі, а я… у мяне не было ўлады выратаваць кроплю яе крыві… О, гэтая ноч, гэтая жудасная, бясконцая ноч паміж жыццём і смерцю!

Пад раніцу яна яшчэ раз апрытомнела… расплюшчыла вочы… цяпер у іх не было ні пагарды, ні халоднасці… яны гарэлі вільготным, ліхаманкавым бляскам, і яна са здзіўленнем аглядвала пакой. Потым зірнула на мяне; здавалася, яна задумалася, намагалася ўспомніць, дзе бачыла мой твар… і раптам… я ўбачыў… яна ўспомніла… Нейкі спалох, абурэнне… штосьці… штосьці варожае, гнеўнае перакрывіла яе рысы… яна пачала варушыць рукамі, быццам хацела ўцякаць… прэч, прэч ад мяне… Я бачыў, што яна думае аб той… аб той гадзіне, калі я… Але потым яна прыйшла да памяці, спакойней зірнула на мяне, але дыхала цяжка… Я адчуваў, што яна хоча штосьці сказаць… зноў яе рукі заварушыліся… яна хацела прыўзняцца, але была занадта слабая… Я пачаў супакойваць, нахіліўся над ёю… тут яна паглядзела на мяне доўгім, пакутлівым позіркам… вусны ціха зварухнуліся… гэта згасалі яе апошнія гукі… Яна сказала: