Томас Ман - Навелы

Крэсчэнца моўчкі сядзела ўвесь дзень на кухні на драўляным табурэце. Сабе яна болей не гатавала нічога. Есці ёй не хацелася, людзей яна пазбягала. Яна адно сядзела і пакорна чакала, быццам пабіты сабака, які ведае, што ён зрабіў нядобра, і чакае, калі гаспадар зноў свісне. Яе неразвіты розум дакладна не ўсведамляў, што адбылося; пакутавала яна моцна толькі таму, што гаспадар, яе бог, пазбягаў яе, не хацеў яе паслуг.

На трэці дзень пасля баронавага звароту ў дзвярах пазванілі. На парозе стаяў сівы паважны мужчына, гладка паголены, з чамаданам у руцэ. Крэсчэнца хацела выправадзіць яго. Але незнаёмы настойліва патрабаваў, каб яна паведаміла пра яго гаспадару, і растлумачыў, што ён новы слуга і што пан барон загадаў яму прыйсці ў дзесяць гадзін. Крэсчэнца збялела як крэйда і на хвіліну знерухомела на месцы; рука з растапыранымі пальцамі засталася ў паветры. Потым рука ўпала, як падстрэленая птушка.

— Ідзіце самі, — буркнула яна здзіўленаму госцю і пайшла на кухню, грукнуўшы дзвярамі.

Новы слуга застаўся. Цяпер барон мог не гаварыць Крэсчэнцы ні слова, усе распараджэнні ён аддаваў ёй праз спакойнага, пажылога камердынера. Пра тое, што рабілася ў доме, яна не ведала, усё кацілася паверх яе, як халодная хваля цераз камень.

Так прайшло два тыдні. За гэты час Крэсчэнца зачахла, як ад цяжкай хваробы: шчокі ўваліліся, валасы на скронях ураз пасівелі. Яна быццам скамянела. Амаль заўсёды сядзела яна, як статуя, на сваім табурэце, утаропіўшы пусты позірк у пустое акно; калі ж бралася за работу, то рабіла ўсё з такою лютасцю, нібы спаганяла на кімсьці сваю злосць.

Але праз два тыдні неяк раніцаю камердынер увайшоў у пакой барона, і той, па сціплай чакальнай позе слугі, адразу зразумеў, што ён жадае паведаміць яму нешта важнае. Камердынер ужо і раней скардзіўся на няўжыўчывы характар «цірольскага цельпука», як ён пагардліва зваў Крэсчэнцу, і прапаноўваў звольніць яе. Тады гэтыя словы чамусьці непрыемна ўразілі барона, ён прапусціў іх міма вушэй, і камердынер з паклонам пайшоў. Але на гэты раз ён упарта настойваў на сваім і нарэшце, неяк дзіўна, амаль збянтэжана, запінаючыся, прызнаўся: хай пан барон не смяецца з яго… але ён не ведае… як гэта інакш сказаць… ён баіцца яе. Гэтая замкнутая злосніца проста нязносная, і пан барон нават не падазрае, якога небяспечнага чалавека трымае ў сваім доме.

Барон міжвольна ўздрыгнуў і спытаўся, што ён мае на ўвазе і што хоча гэтым сказаць. Камердынер адказаў унікліва: нічога пэўнага ён сказаць не можа, але перакананы, што гэтая асоба — шалёны звер, ад якога ўсяго можна чакаць. Учора, калі ён павярнуўся да яе, каб аддаць распараджэнне, ён выпадкова перахапіў яе позірк… канечне, пра позірк шмат чаго не скажаш, але яму здалося, што яна гатова была ўчапіцца яму ў горла. І з таго часу ён баіцца яе, баіцца дакрануцца да ежы, якую яна гатуе.

— Пан барон не ведае, які гэта небяспечны чалавек, — сказаў ён у заключэнне. — Яна ўсё маўчыць, нічога не гаворыць, але, паверце мне, — такая і забіць можа.

Барон уздрыгнуў і спалохана паглядзеў на абвінаваўцу. Няўжо ён ведае што-небудзь дакладна? Няўжо хто-небудзь падзяліўся з ім падазрэннем? Ён адчуў, як задрыжалі пальцы, і паспешна адклаў убок цыгару, каб трапяткі струмень дыму не выдаў яго хвалявання. Але на твары старога слугі ён не прачытаў ніякай задняй думкі, ён нічога не ведае. Барон марудзіў з адказам. Нарэшце, набраўшыся смеласці і паддаючыся нявыказанаму жаданню, ён сказаў:

— Пачакай яшчэ крышку. Але калі яна зноў няветліва абыдзецца з табою, ты проста скажы ёй ад майго імя, што яна звольнена.

Камердынер пакланіўся і выйшаў з пакоя, а барон, з палёгкаю ўздыхнуўшы, адкінуўся на спінку крэсла. Усякі ўспамін аб гэтай таемна-небяспечнай істоце псаваў яму настрой на цэлы дзень. Лепш за ўсё будзе, разважаў ён, расстацца з ёю, калі яго не будзе дома, скажам, на Каляды — адна толькі думка пра жаданае збавенне выклікала ў яго непадробнае задавальненне. Так, так, лепш за ўсё на Каляды, калі мяне не будзе дома, — казаў ён самому сабе.

Але ўжо назаўтра, ледзь толькі ён устаў з-за стала і вярнуўся ў свой пакой, у дзверы пастукалі. Рассеяна адарваўшы вочы ад газеты, ён прабурчаў: «Заходзьце!» І вось пачулася цяжкае шарканне ненавісных крокаў, якія ўвесь час сніліся яму. Калі Крэсчэнца, худая, уся ў чорным, увайшла ў пакой, барон жахнуўся: на яго глядзеў абцягнуты скураю, бледны як палатно твар, хутчэй падобны на гіпсавую маску нябожчыка. Убачыўшы, што яна пакорліва спынілася на краі дывана, барон, разам са страхам, адчуў і нешта накшталт жалю да гэтай душэўна растаптанай істоты. І каб схаваць міжвольную збянтэжанасць, ён прыкінуўся, што нічога не ведае.