Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

- Юра, скажы, - спытала яна, - як шчасце адкрываецца, як даецца?

- Не ведаю, - адказаў ён. - Само адкрываецца. Адчуеш, калі прыйдзе.

І ні аб чым не спытаў, хоць, як Аленка прыкмеціла, яму хацелася яе распытаць.

У суботу, напярэдадні Вербніцы, стары Расевіч паслаў у Ваўкавыск баб асвяціць пук вярбы. Спаць паклаліся рана, каб у святочны дзень раней падняцца; толькі Соф'і не спалася, цалавала складзень, шаптала малітвы. Раптам пачула над галавой трапятанне, лёгкі подых дакрануўся твару. Соф'я, не дзівячыся і не пужаючыся, зразумела: анёл махае лебядзінымі крыламі, апусціўся паведаць, што заўтра прыедзе Андрэй. Зарылася тварам ў падушку, паплакала аб маці, што не можа блаславіць яе і Андрэя, аддалася марам пра надыходзячы дзень і з сама шчаслівымі пачуццямі заснула. Абудзілася ж ад даволі адчувальнага сцёбання па спіне. Расплюшчыла вочы - Мішка і Аленка пацяшаюцца, сцёбаюць вярбой. Цяпер ужо ўтраіх пайшлі сцёбаць Гнатку. Асілак соладка спаў. Асцярожна сцягнулі з яго кажух і сцебанулі ў тры лазы, і яшчэ, і яшчэ - мёртвы б ускочыў, ды не Гнатка. Пырскаючы смехам, прыняліся казытаць коцікамі губы. Той праз сон адмахваўся вялізнай далонню, як ад дакучлівай, няўлоўнай мухі. «Вось зубр! - дзіваваў Мішка. - Нясі Соф'я вады, асвяцім! - «Я вам асвячу зараз!» - раптоўна прабасіў Гнатка і засмяяўся, надта давольны сваім немудрагелістым падманам.

Хутка падняўся ўвесь двор; паснедалі і вырушылі вялікім поездам: усе дваровыя бабы ўпрасіліся ехаць, шчыльна панабіваліся ў сані; толькі двух парабкаў пакінулі пільнаваць двор. Дзень, які абяцаў Соф'і доўгачаканую радасць, пачаўся цудоўным світанкам; упершыню пасля зімы неба ачысцілася ад шэрых хмараў, блішчэў на сонечным святле снег, апаўзала зімняя пакрыццё з соннага лесу. У горадзе заклікалі людзей у царкву і касцёл званы. Некалькі вартавых тапталіся каля ўязных варот. Народ знудзіўся за доўгія тыдні посту і зараз павысыпаў на вуліцы. Людзі добрапрыстойна ішлі да замчышча, вялі святочна ўбраных дзетак.

Расевічы ўсёй сваёй грамадой заехалі напачатку да вознага Ваўковіча, дзе чакалі іх бабы з асвячонай вярбой. Тут вярбу разабралі, аздобілі стужачкамі і ўжо разам з Ваўковічамі рушылі ў царкву. На плошчы, перад Мікалаеўскім касцёлам, тоўпіліся каталікі. Праходзілі міма, віталіся: «Здароў будзь, Сургайла!», «Здаровы будзьце, Камейкі!», «Здаровы будзьце, Журдакі!», «Здароў будзь, Матуш!» І тыя ў адказ: «Здаровы будзьце, Расевічы!» Хоць і лацінскай трымаліся веры, але ўсё добрыя былі суседзі і прыяцелі. Вось калі прыязджалі памаліцца, тады толькі і падзяляліся: адны перад замчышчам ішлі ў свой касцёл, другія падымаліся на замкавую гару ў сваю бажніцу. Наўкола царквы і па ўсяму замчышчу стаяла шмат вазкоў, распрэжаныя коні хрумсталі сена. На званіцы дзячок Сямашка адбіваў дабравесце; святочны натоўп, здымаючы шапкі, хрысцячыся, уступаў у царкву.

Тут, ля бажніцы, Мішка сустрэў Вольгу. Яны стаялі побач, трымалі ў руках вярбу, шчаслівыя, як маладыя. Мішка наўмысна марудзіў заходзіць у царкву, каб усе, хто праходзіў міма, бачылі іх удваіх, бачылі, што яны шчаслівая пара, і каб той, хо не ўтрымаецца абгаворваць Вольгу за вочы, не пасмеў вымавіць ёй крыўднае слова ўслых, памятаючы, што прыйдзецца адказваць перад яе абраннікам і абаронцам. І людзі, што ішлі ў царкву, віталіся: «Здаровы будзьце, Мішка і Вольга!» І яны адказвалі ім: «Здаровы будзьце!» Толькі Былічы адвярнуліся, нібы не бачаць, не ведаюць, не прызнаюць. Мішка вырашыў, што пасля службы, калі ўсе людзі выйдуць з царквы і касцёла і будуць размаўляць са знаёмымі, усаджвацца ў вазкі, ён пройдзе з Вольгай па плошчы, па вуліцах, і зноў прыйдуць на плошчу, а ўжо потым пойдуць да Ваўковіча. Вольга ўдзячна глядзела на яго - жывыя яе вочы весела і ўлюбёна ўсміхаліся. Нарэшце, і Мішка з Вольгай уціснуліся ў царкву, амаль ці не апошнімі.

Стоячы ля аналоя, айцец Фоцій з радасцю на душы глядзеў, як аздабляецца агеньчыкамі свечак Божае месца. Ён узняў вочы да неба - змоўклі галасы, людзі сцішыліся, вызвалілі сэрцы ад мітусні будзённых клопатаў для святога яднання з духоўным айцом. Шолах агульнага жагнання прайшоў па царкве... І раптам, глушачы і збіваючы словы святочнай малітвы, данесліся ў царкву праз расчыненыя дзверы цяжкі гул коннай лавіны, лямант, далёкі звон мечаў, і тут жа ўваліўся ў бажніцу скрываўлены чалавек з голым мечам - натоўп рассунуўся, бліжэйшыя ўбачылі, што гэты паранены чалавек - Стась Матуш, яцвяг. Матуш хрыпла, хутка, рэзка, як загад, выгукнуў: