Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

– Оста, мине бернинди дә грек уты кызыксындырмый. Кызыксынуым бары шуннан: мин – буйтур, оста алып. Орышка йөргән һәр алып яңа корал белән кызыксына. Шул гына.

– Болгарлар – варварлар. Никадәр генә империягә дус булмасыннар, базилевс аларга грек утының серен бирмәс. Кызганыч, буйтур, бик кызганыч, грек уты мин эшләгән алачыкта ясалмый. Император анда варварларны түгел, грекларны да энә күзеннән үткәреп кертә. Грек утын ясаучыларны халык арасына чыгармый. Ул алачыктаэшләгән кеше йә шунда үлә, йә сугышка китеп котыла. Алачыкта эшләгән осталарның берәвесе дә сугыштан әйләнеп кайтмады. Сугышта үлмәгән хәлдә аны…

– Үтерәләр…

– Мин алай дип әйтмәдем, буйтур. Аннан бары тик бер оста чыкты, буйтур. Симокатта карт. Аның оныгы моннан бик күп еллар элек Болгарда тотык итеп калдырылган икән. Ә ул шагыйрь булган, императрица Мартинаны яраткан, аңа багышлап шигырьләр язган. Оныгын сагына карт. Болгардан сәүдәгәрләр килгән саен, портка килә, көннәр буена шулар янында урала. Ут серен сатмасын дип, император шымчылары аңардан күзләрен дә алмыйлар… Ни өчен үтерми соң ул картны дисеңме?.. Хикмәте бар, кайчандыр император Ираклий аның белән бер күршедә үскән, ярдәме тигәндер картның, диләр.

– Аның оныгы Константин мине дә укытты. Ул, чынлап та, шагыйрь.

– Карт әнә шул оныгын сагына. Грек утының серен белсә шул карт белер, буйтур!

– Кабат әйтәм, оста. Мине ул ут бөтенләй кызыксындырмый.

– Мин сиңа белгәнем әйттем, буйтур. Аңлашмадык булып чыга. Без икебез ике ярда басып торабыздыр, күрәсең.

– Анысы хак, оста. Без, чынлап та, икебез ике ярда басып сөйләшәбез.

– Алай да киңәшем тотсагыз иде, буйтур. Картны мин сиңа үзем күрсәтермен. Калганы аның эше.

Буйтур үз бүлмәсенә кергәндә, тышта караңгы төн иде инде. Кораб дулкыннарда чайкала, өске катта каравыл алыплар йөренә, койрык ягында пыскып кына ут яна. Буйтур шәм кабызды, сәкегә ятты, утын да сүндерергә онытып, шундук йокыга китте.

Әмма күп тә үтми уянды да. Кемдер бүлмә ишеген капшый кебек иде. Чынлап та, шудыргычны ачарга тырыша сыман берәү. Буйтур сак кына урыныннан торды, кулына хәнҗәрен алды. «Кем булыр, ни калган? – дип уйлады буйтур, шыпырт кына ишеккә атлады. – Кем аның янына керергә тели? Камай? Юк, Камай аңа дәшәр иде. Кем? Агасике?! Түгелдер. Төнлә. Агасике аласын алды инде болгарлардан. Кем?..»

Илбарыс буйтур, аяк очларына гына басып, ишеккә якын ук килде. «Кем капшана? Шудыргычны ачу мөмкин түгел. Ничек керергә исәбе бүлмәгә бу кешенең? Каракмы? Кубрат ханның алтынын алмакчымы?.. Алтынны алган хәлдә, кая кача ала ул? Тентерләр, табарлар, каракны шундук диңгезгә ташларлар. Каравыл сакчылар кайда? Нигә йөрмиләр?!»

Буйтур кисәк шудыргычны тартты һәм атылып тышка чыкты. Ишектә терәлеп диярлек каравыл торучы алып йоклый иде. Буйтур аның якасыннан эләктереп алды да селкә башлады.

– Һәй, нишләдең син, Камай?! – дип, тамагы ертылырдай зәһәр тавыш белән кычкырды буйтур. – Каравылбаш, Камай!

Буйтур янына каравыл алыплар йөгерешеп килделәр, сулышына кабып, каравылбаш Камай килеп җитте. Килеп җитте дә каравыл алыпның яңагына чабып җибәрде. Алып күзләрен ачты, керфекләрен каккалап торды. Ниһаять, ул тәмам айныды, шаккатып, үзен урап алган халыкка карады.

– Йә, йә, айныдыңмы, ни булды? – диде Камай.

– Су анасы, – диде алып. – Су анасы…

– Су анасы?! – дип кайтарып сорады Камай. – Нинди су анасы, иләсләндеңме әллә?

– Әйе, булмаганны, тузга язмаганны, – диештеләр.

Айлы якты төн иде. Шул мәлдә диңгез өстендә бер алиһә пәйда булды. Кайсыдыр, күреп:

– Әнә ул! – дип кычкырды. – Әнә, әнә!

Чынлап та, ярты гәүдәсен чыгарган килеш, су анасы корабка таба йөзеп килә иде. Кайсы җәясен тартты, кайсы сөңгесенә ябышты. Ай яктысы ни якты булса да, су өстендәге хикмәтне аермачык күрү мөмкин түгел иде, шулай да корабтагылар, моның чынлап та су анасы икәненә ышанып, беравыздан диярлек кычкырып җибәрделәр. Су анасына тияргә ярамый, моның өчен диңгез алласы давыл чыгарыр, корабны кыяга орыр.

– Укка алмаска, сөңге ыргытмаска! Тәңрегә дога кылыгыз! – дип боерды буйтур.

Корабтагы һәммә кеше идәнгә тезләнде, кулларын күккә күтәреп, Тәңредән ярдәм сорады. Дога укылды. Тәңре аларның теләкләрен кабул итте, күтәрелеп караганда, диңгез өстендә су анасы юк иде инде.

Беренче булып каравылбаш Камай исенә килде:

– Икенче каравыл алып кайда?

– Аны, каравылбаш, су анасы алды, – дип, тәүге сүзен кабатлады тәмам исенә килгән алып.

Барысы да моңа ышандылар һәм янә Тәңрегә дога кылдылар.