Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

Алай да Агасикенең беләсе килә иде: нинди йомыш белән бара икән Кубрат хан илчесе Патшакалага? Әллә соң буйтурны грек уты сере борчыймы?.. Бик ихтимал ич. Ул сорауны Агасикегә Кубрат хан Болгарга килгәч тә биргән иде…

– Сагышланасың, буйтур?

– Сагышланам, төптимерче.

– Белсәң кирәк, буйтур, император белекле алыпларны ярата, ул сине дә Патшакалада калырга өндәр. Серең әйтерсең, кичерер.

– Минем базилевстан серем юк, төптимерче.

– Базилевстан юктыр, ә менә миннән бар.

– Синнән дә, Агасике. Мин Патшакалага корал алырга барам. Беррәттән хан кызы Чәчкәне бер язга кичектерүләрен үтенермен. Хан үтенече. Кубрат хан борчуда, көнчыгышта хазарлар көчәеп бара. – Буйтур торып утырды да Агасикенең күзләренә карады. – Агасике, Дәнисне Патшакалада калдырырга исәбең юктыр бит?

– Буйтур, койрыкчы Дәнис – минем киявем.

– Ә ул Патшакалада калырга теләмәсә, Агасике?

– Калыр, буйтур, калыр. Мин киявемә ышанам.

– Әнә ничек икән…

– Мин синең дә калуың теләр идем, буйтур. Базилевс каһарман сугышчыларның кадерен белә торган кеше.

– Беләдер, ышанам. Әйт әле, Агасике, син үзең кире Фанәгүргә кайтырга теләмисеңме?.. Базилевсның йомышын үтәдең, нигә дип гаиләң белән кире Фанәгүргә китмәскә ди?

– Мин туган илемдә, буйтур. Туган ил дигәнең, туган илдән китеп торганда, бигрәк тә кадерләнә икән ул. Җитәрдер, күпйөрдем, күп илләр гиздем. – Агасике буйтурның иңбашына кулын куйды. – Утың алыштыр, буйтур. Утыңны, дим, алыштыр.

Буйтур яңа шәм кабызды, урынына килеп утырды. Әмма, нидер исенә төшеп, сәке астыннан бер чүлмәк эчемлек чыгарды, ике җам куйды.

– Синең туган илеңә исән-имин әйләнеп кайту өчен, Агасике!

Агасике кыстатмады, бер җамны эчеп тә куйды, буйтур аңа тагын койды.

– Син миңа баштан ук ошадың, буйтур. Оста сугыша алуың өчен генә түгел, акыл белән сугыша алуың өчен ошадың. Ул сәләт бар кешегә дә бирелми. Ничек алдырдың бер төмәннән артык алае булган Чалбай ханны. Грекның бөек полководецлары да мондый җиңүләргә сирәк ирешә алганнар. Олуг хан сине күтәрде, буйтуры итте. Кул астыңда ун мең алай булыр. Хәзер әнә Патшакалага хан илчесе булып киләсең. Олуг хан булсам, мин синдәй кешегә кызым бирер идем.

– Олуг ханга тимә, Агасике.

– Кызын оныта алмыйсыңмы?..

Буйтур дәшмәде, аның Чәчкә турында сөйләшәсе килми иде.

Агасике торды, чүлмәктән бер җам эчемлек салды, күтәреп эчеп куйды да буйтурга тыныч йокы теләп чыгып китте.

Икенче көнне Херсонеска җиттеләр. Су алдылар. Су китерүчеләрне Дәнис ашыктырды.

– Тизрәк, тизрәк, сучылар, бер мичкәгә бер алтын, ашыктырсаң – ике алтын, соңга калсаң – ярты алтын, сабыр калган— ни алган, – дип, авызына нинди сүз килде, шуны такылдап торды.

Иртән таң белән кузгалдылар. Херсонес артта калды. Дәнис Херсонестан кипкән балык, ит, сыр, тоз, кәрзин-кәрзин алма-җимеш алган иде, барысына да өләшеп йөрде. Херсонестагы греклар белән Агасике бик озак сөйләшеп торды. Агасикене өске каттан буйтур күзәтеп торса да, әллә нигә бу гректан ул шикләнмәде. Херсонестан соң Патшакалага ике-өч көнлек су юлы кала. Димәк, берсекөнгә булмаса да, аннан алдагы көнне алар Патшакалада булачаклар. Әлегә диңгездә давыл-фәлән юк, Тәңре саклый.

Кораб кирәк тарафка яткач, Дәнис буйтурга диңгездә йөзгән зур кораблар турында сөйләде. Иң яхшы койрыкчылар греклар түгел, финикиялеләр икән. Әмма аларны табуы кыен икән хәзер. Кайсы кая таралып беткәннәр. Кайчандыр, моннан күп еллар элек, финикиялеләр дөнья читенә кадәр бара алганнар, әмма кире әйләнеп кайтмаганнар, әллә яңа җир тапканнар, әллә үзләрен диңгез алласы алган. Диңгез алласының бик күп кызлары бар икән. Аларны «су анасы» диләр. Су анасы кораблардан ирләрне генә ала икән. Бу турыда Дәнискә философ сөйләгән. Дәнис грек философны ярата, ул аңа бик күп хикәятләр сөйли икән. Философның буйтурга да диңгез турында хикәятләр сөйләгәне бар. Ул әкәмәтләрне тыңлый-тыңлый, төннәре йокысыз үтәр иде. Греклар болай итә икән: диңгездә давыл купса, диңгез алласы ачулана, корбан сорый, дип, башта ишкәкче колны ташлыйлар. Анда да давыл туктамаса, икенче ишкәкчене дулкын эченә ыргыталар, анда да туктамаса, диңгез алласы сине сорый, дип, кораб башлыгын ташлыйлар. Хәзер андый хикмәтләр бик сирәк сирәген, әмма булгалый, юк-юк та кешеләрне су анасы алгалый икән.

Диңгез кояшында Дәнис чүлмәктәй каралды, болай да җирән сакалы тагы да җирәнләнә төште. Зәңгәр күзләре генә офык читеннән кодрәт көткәндәй алга карыйлар. Җил шактый ипле исә, болай барсалар, тиздән Босфор бугазына җитәрләр, аннан, күп тә үтми, изге София чиркәү манарасы да күренер. Яшь хатыны аңа изге София чиркәве турында төннәр буе сөйләгәне бар, хәзер койрыкчы шул әкәмәт чиркәүне менә-менә офыкта күренер дип көтеп бара иде. Буйтур Дәнисне сирәк борчыды, хәтта ни белергә теләсә дә: «Дәнис, Патшакалада каласыңмы, кире Фанәгүргә кайтасыңмы?» – дип сорамады. Ул ышана иде, койрыкчы Кубрат ханга хыянәт итмәс. Шулай да вакыт-вакыт күңелгә шик төшә, андый чакларда буйтур ишкәкчеләр янына үтә, каравылбаш Камай белән сөйләшеп утыра иде.