Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

Мангыш тархан яшенә буылып елады. Баһадир аның иңнәреннән кочып алды, тынычланырга кушты.

– Болгар беркайчан да хатын-кызны рәнҗетмәде, баһадир. Ә болар…

– Тынычлан, тархан. Күз яше ярдәм итмәс инде аларга. Әйдә уйлашыйк, ничек кирмәнне Чалбай ханнан алырга була. Кирмәндә ничә капка?

– Ике. Берсе яшерен, урман яклап.

Баһадирның үз-үзенә ышанып сөйләве Мангыш тарханның да күңелен тынычландыра төште. Дине-өне булмаган, төшенә ни керсә, шуңа табынып яшәгән Чалбай хан угрылыгын кайчан ташлар? Ташлармы? Заманында ул Кубрат ханны да шактый талкыган. Кубрат хан аны бер тапкыр гына тәүбә иттермәде иттерүен, әмма Чалбай хан һәрчак башы киселүдән котылып калды. Бер Болгар җәйләүләренә генә яу чапмый иде угры хан, бөтен төрки дөньясы аның угрылыгын белә иде.

Өске Кирмән Төн илләре белән сәүдә итү өчен иң уңай су юлына салынган иде. Чалбай ханның кулы әнә шул кирмәнгә дә җиткән.

Йөзбашларны җыйгач, баһадир әйтте:

– Алыпларым, иртән, көн тууга, кирмәнгә кузгалабыз. Кичкә кирмән безнең кулда булырга тиеш. Тәңре миңа шулай әйтте.

Иртәнге якта атларга атлангач, Илбарыс баһадир мәргән Ташбулатка күз төшереп алды. Ачуы йөзенә үк бәреп чыккан иде мәргәннең, күзләрендә – нәфрәт чаткылары, карашы – кирмән ягында. Ирек бирсәң, ике дә уйламый диварга ташланыр иде.

Кузгалдылар. Кирмәнгә тарлавык яклап барырга булдылар. Юлны мәргән күрсәтте. Баһадирны бер нәрсә борчыйиде: «сәүдәгәрләр» кирмәнгә керә алдылар микән? Кергән хәлдә, Чалбай хан ничегрәк каршы алды икән үзләрен?..

Тарлавыкка җиткәч туктадылар. Мангыш тархан баһадир янына килде. Атларыннан төштеләр. Моннан кирмәнгә чакрым чамасы гына иде.

– Баһадир җиңелә калса, Чалбай хан яшерен капкага ташланыр. Яшерен капкага үзем барам. Угры ханны үз кулым белән үтерәсем килә. Без дә шул капка аша качып котылдык, атларыбыз шушы тарлавыкта иде.

– Яхшы, олуг тархан, шулай итәрбез. Тик безгә башта Чалбай хан алыпларын кирмәннән чыгарасы иде. Моны эшләве җиңел булмас кебек…

Баһадир йөзбашларны тагын җыйды, комлык җир табып, ком өстен тигезләде дә кулына хан бүләк иткән алтын саплы хәнҗәрен алды.

– Кирмән нык, диварлары биек, бәреп алып булмас, баһадир, – диде Мангыш тархан.

– Хак, кирмән нык, нык булса да, без алырбыз аны, Тәңре безнең якта. Менә бу кирмән. Менә монда почмак манаралар. Манараларда каравыл күренми, минем уемча, безнең «сәүдәгәрләр» изге эшләрен кылганнардыр. Хәзер безгә чалбайлыларны ничек тә кирмәннән алдап алып чыгарга кирәк. Миңа котыртучылар кирәк булыр, йөзбашлар, һәр йөздән ике котыртучы бирерсез. Иң оста мәргәннәрегезне сайлагыз. Мәгәр, йөзбашлар, әүвәл без аз көч белән, әйтик, әнә шул йөздән артык котыртучы алып белән дәү капкага якынайыйк. Чалбайлылар безнең аз санлы булуыбызга ышанырга тиешләр. Шунсыз алар, капканы ачып, безне куа китмәсләр. Капканы ачкан хәлдә, без алар белән орышырга тиеш булабыз. Кирмәннән күпме чалбайлы чыгар, анысы безнең өчен караңгы… Чынын гына әйткәндә, минем Чалбай хан белән бер дә орышасым килми. Ул төрки, болгарларга кардәш халык. Әмма нишләмәк кирәк, язмыштан узмыш юктыр.

– Чалбай ханны мин үзем җәзалыйм, – диде Мангыш тархан. – Мин кирмәнем дивары буенда йә ятып калам, баһадир, йә Чалбай ханның башын кисәм. Хәсрәтсез бер үләр, хәсрәтле ике үләр, ди. Мин бер тапкыр үлеп карадым инде, баһадир. Үлемнән курыкмыйм. Миңа, баһадир, йөз алып бир. Мин яшерен капканы сакларга барам. Җиңгән хәлдә дә, җиңелгән хәлдә дә Чалбай яшерен капкага килми булдыра алмас. Чөнки шул капка кырында ат абзарлары, урманга ауга шуннан йөри идек.

– Алырсың йөз алыпны, тархан. Башта киңәшик. – Баһадир Илбәк белән Ташбулат мәргәннәргә күз төшереп алды. – Сез, мәргәннәр, берегез – уң кулымда, икенчегез сул кулымда булырсыз. Ташбулат, син уң кулыма басарсың. Адай, уң кулым Адай, син алыпларың белән, Мангыш тархан белән яшерен капкага бар. Ә төп алай тарлавыкта калыр. Атларны әнә теге аланлыкта калдырырбыз. Тарлавыкның ике ягына укчылар басар. Ике якта да куаклыклар, яшеренеп утырырлар. Безне Чалбай алыплары тарлавыкка куа килерләр, укчылар уздырып җибәрерләр… Кыскасы, бер чалбайлы да кирмәнгә кире әйләнеп кайтмаска тиеш. Бу хәл аларның ачуларын китерер. Алар янә капканы ачарлар…

– Ачмасалар?! – диде Илбәк мәргән.

– Ачарлар, ачмый хәлләре юк. Кирмәннән тарлавык күренми, без бик аз калдык, без янә әйләнеп капкага килербез, укка ала башларбыз… Төп алай чыккач, орыш каты булыр, йөзбашлар. Укчылар үз урыннарында калырлар. Без янә чигенербез, Чалбай ханның алае зур, төмәнгә якын, укка алып бетерү мөмкин түгел, чалбайлылар, безне куа-куа, тарлавыкка керерләр. Чалбайлылар үтүгә, очлы ыргаклар ташлагыз. Ыргакларны ташлаганнан соң гына уктан ала башлагыз. Инде без. Без төп көч белән болай итәрбез: алдан укчыларны җибәрербез, алардан соң сөңгечеләр орышка керешер, сөңгечеләрдән соң ятаганчылар белән кылычлы алыплар кузгалыр. Уң кулыма, сул кулыма мәргәннәрем басар, төп уртада үзем булырмын. Мин грек Агасике белән Дәян алостазга да зур өмет баглыйм. Алар исән-сау кирмәнгә керә алган булсалар, ничек тә капканы ачарга тырышырлар. Шулай да, алыпларым, мин иң элек зур өметем сезгә баглыйм. Ант эчик! – Баһадир хәнҗәре белән бармак очына төртте, кан күренүгә, антчы биргән алтын чокырга җиде тамчы кан тамызды. Һәр йөзбаш, бармагын канатып, ант канын чокырга тамызып чыкты, аннары һәммәсе иреннәренә тигезеп чыктылар. – Тәңре безнең якта, алыпларым. Кузгалдык!