Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

Әйләнеп кайтырмы Илбарыс? Күрерме янә хан кызы Чәчкәне? Чәчкәнең анасы Аппак – көтригурлар ханы кызы— ай кебек ак йөзле, кылгандай ак чәчле, тирән елга суы кебек зәңгәр күзле. Кызлары Чәчкә дә зәңгәр күзле, тик чәче генә алтын җептән. Беренче угланы Батбай базык, киңчә гәүдәле, кызыл чырайлы, күк күзле; икенче угланы Кодрак исә атасына охшаган, коңгырт чәчле, яшел-күк күзле, төптән юан гәүдәле; өченче углан Аспарух кара сакаллы, тутсылрак йөзле, зәңгәр күзле; Балкыр углан кара чырайлы, зур борынлы, киң кашлы; төпчек Аслан чандыр гәүдәле, йомыкый, аз сүзле иде, хәзер ул бала да үзгәргәндер инде. Бәлкем, ул баһадирга гына шулай күренгәндер? Бер тапкыр төпчек углан зур батырлык күрсәтә. Суга баткан Ишкул кавханның кызын коткара. Шуннан, бу балаларны бер-берсенә Тәңре язган, дип, төптәңре аларның колакларын тешләттереп маташа. Имеш, үсеп-исәйгәч, Кызкуыш туенда илхан Аслан шул кызны куачак, һәй бу төптәңрене! Ниләр генә уйлап тапмый!

Ияренә башын куйган килеш, баһадир байтак вакыт караңгылана барган күк йөзенә карап ятты. Әкрен генә күз кабаклары ябыла башлады, йокы басты, көн буена ат өстендә бару үзенекен итте, уйлар җебе чәбәләнеп китте…

– Һай-һай-һай, алыплар! Көн туа, көн! Яңа көнне каршы алырга торыгыз, Тәңредән игелекле көн сорагыз! Һай-һай-һай…

Илбарыс баһадир каравыл алып тавышына күзләрен ачты. Шундук ятаганын капшап карады. Ятаган урынында иде, ияргә теккән. Орыш өчен төрки кылычы уңайрак, әмма ятаганны да ташламыйлар иде алыплар. Орышта артык корал булмый.

Баһадир бөтенләй уянды, шундук сикереп торды, аякларын яздырып, елгага таба атлады. Кояш чыгып килә. Йөгереп яр астына төште, салкынча Итил суы белән юынып алды. Аннары йөгереп яр өстенә менде. Менде дә чыгып килгән кояш тарафына тезләнде: «Тәңрем, матур көн бир, юлым уң ит. Тәңрем…»

Көн-кояшны каршылагач, алыплар ашап алдылар. Илбарыс баһадир ияренә менеп атланды, табын-табын җыелып утырган алыпларына күз йөртеп чыкты. Каравыл алыплардан башкалары барысы да ашау белән мәшгуль иделәр, һәр табында бер унбаш. Унбаш йөзбаш боерыгын үти, йөзбашлар— баһадирныкын, баһадир – кавханнарныкын, кавханнар – илханнарныкын, буйтур-илханнар – олуг ханныкын. Илбарыс баһадирны олуг хан Кодрак илханга бирде. Әмма Кодрак илхан биредә юк, ул Дәмәшкъкә китте, корал алырга. Димәк, алар белән ул җитәкчелек итә?.. Ә алостаз Дәян кем, ияреп чыккан төптимерче Агасике? Кызык та кеше бу Агасике, колын ияртте дә ике дә уйламый юлга чыкты. Ә бит аның яу кырында ятып калуы бар. Бик бар…

Ашап-эчеп җыена башлаганнар гына иде, каравыл алып сөрән салды:

– Баһадир, аръякта җайдаклар, ят кешеләр!

Барысы да, хәтта соңгарак калып ашарга утырган каравыл алыплар да сикерешеп тордылар, аръякка карадылар. Елганың аръягында, чынлап та, ике атлы күренде. Аның берсе ат муенына яткан, әллә яралы, әллә йоклый, икенчесе атын янәшәдән атлата, яткан кешене тотыбрак килә.

– Төрки кардәшләр, шуларга охшаганнар, – диде алостаз Дәян. – Сул як дала аларныкы… Ул-бу булдымы икән әллә?.. Сөрәнче, оран сал! – дип боерды алостаз Дәян.

Сөрәнче яр кырыенарак килде, авызына кулларын куеп оран салды.

– Һай-һай-һай, аръяктагылар, җайдаклар, бире чыгыгыз, болгар баһадиры дәшә.

Аръяктагылар ишеттеләр, сөзәгрәк җирдән елга буена төштеләр.

– Без сезнең ниятегезне белмибез, кардәшләр! – дип кычкырды ярдан җайдакларның берсе. Аның аты суга тез тиңентен кереп эчә башлады, икенче алып, ялга яткан килеш, су читендә калды.

– Мин сиңа хәзер ниятем күрсәтермен, – диде мәргән албагыш Илбәк һәм җәясенә ук элде, әмма аръяктагы алып та җәясен тарткан иде инде.

– Тидермә, ат! – дип боерды баһадир.

Сызгырып ук очты, әмма шул мәлдә аръяктагы алып та керешен ычкындырды. Булган хәлдән бер мәлгә аптырый калдылар. Нәкъ елга уртасында ук укка орылды, һәм алар суга төштеләр. Уклар төшкән җирдә балыклар сикерешеп куйдылар. Илбәк мәргән янә җәясен тартты, әмма аръяктагы мәргән дә керешен тартып өлгерде, янә уклар чәкеште, янә елга уртасында чумдылар, янә балыклар сикерешеп алдылар.

Илбарыс баһадир су читенә йөгереп төште:

– Мәргән, кардәшләр, атмагыз. Болгарлар без.

Аръяктагы ике җайдак киңәшеп алдылар, ял өстенә ятканы чак кына башын күтәрде, елга читендәге баһадирга карап алды. Кардәшләр, дидеме, мәргән батыр атыннан төште, яралының атын елгага кертеп җибәрде. Аның артыннан үз атын төшерде, ат ялына ябышты. Бире якка чыгып җитүгә, болгарлар аларның атларын эләктереп алдылар, яр өстенә җитәкләп алып менделәр. Мәргән егет күзләре белән баһадирны эзләп тапты.