Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 2. Кубрат хан. Илчегә үлем юк / Избранные произведения. Том 2

– Баһадир, Чалбай хан угрылары атамны яраладылар, туганнарымны сөңге белән кадап үтерделәр, сеңлем белән анамны әсир иттеләр. Ике көтү сарыгыбыз, бер көтү атыбыз бар иде – куалап алып киттеләр. Җәйләүдән күчешебез иде. Өске җәйләвебез— Бозаулыкта, аскы җәйләвебез Җаек елгасы буенда иде. Атам яралы, арагызда имче бармы, баһадир?

– Имче! – дип кычкырды сөрәнче. – Имче Акчура, баһадир дәшә!

Яралы төркине ипләп кенә иярдән алдылар, үлән йолкып түшәделәр, үлән өстенә киез япма җәйделәр. Ул арада имче килеп җитте. Урынга салгач, төрек кулын күтәрде, әмма хәле китеп, башы бер якка авышты. Имче яралыга нидер эчерде, нидер иснәтте. Яралы күзләрен ачты, карашы белән угланын эзләп тапты.

Егет җылый иде, аның битләре буйлап яшь бөртекләре тәгәрәшә.

– Угланым, алтыным, угры Чалбай ханнан үч ал. Мине Тәңре үз янына чакыра… Сине, углан, баһадирга бирәм… – Яралы күзләре белән баһадирны эзләп тапты. – Баһадир, дала мондый мәргәнне күрмәгәндер. Күзе – бөркетнеке, йөрәге – арысланныкы… Олан, о-л-л-ан, ан-наң тапсаң…

– Атам, атам…

Яралының авызыннан кан китте, менә ул күтәрелергә итте, әмма көче җитмәде, башы салынып төште, аякларын сузып җибәрде – җан бирде.

– Атың ничек, мәргән?

– Атым – Таш-булат, ба-һадир, – диде мәргән яшь аралаш. – Ат-там Ак-тай…

Актайны калку урынга, яр башына күмделәр, янына җәя-укларын, коралларын куйдылар. Тәңре килеп алганчы дип, өч көнлек ризык, чүлмәк белән су куйдылар.

Алай кузгалып шактый юл үткәч кенә, Ташбулат, ниһаять, тынычлана төште. Мәргән егет баһадирның уң кулында бара. Аларны алостаз Дәян куып җитте, атын янәшәдән атлатып китте.

– Баһадир, Өске Кирмәнгә ярты көнлек юл калды.

Әрәмәлекләрдән узалар иде, баһадир кошлар сайравына игътибар итте, ерак та түгел күке кычкыра. Алда шактый зур алан күренде.

– Аланда туктарбыз, алостаз. Олаучылар килеп җиткәнне көтик.

– Баһадир, – диде Ташбулат. – Чалбай хан кирмән капкаларын ачмас. Аның төмәнгә якын алае бар. Синдә, күрәм, йырмак алай гына. Ничек кирмәнне алырга уйлыйсың?

– Корал орыша, ир мактана, мәргән. Мин алыпларыма ышанам. Миндәге корал Чалбай ханда юктыр…

– Бер корал гына ярдәм итмәс, баһадир. Чалбай хан кирмәндә нык утыра. Аны алдап чыгарырга кирәк, ияртеп чыгарырга…

– Җыелыйк, киңәшик башта, мәргән.

Алай аланлыкка килеп тупланганчы шактый вакыт үтте, кояш аска таба – баешка күчте. Ашчылар казан астылар, баһадир йөзбашларны табынга җыйды.

– Йә, киңәшләрегезне әйтегез, кардәшләр, йөзбашларым.

– Киңәш бер, – диде алостаз Дәян. – Кирмәнне алырга.

– Баһадир, миңа әйтергә ярармы? – диде Агасике.

– Тыңлыйбыз, Агасике.

– Миңа калса, баһадир, бүген кичкә таба кирмәнгә кешеләр җибәрергә кирәктер. Сәүдәгәрләр булып. Үзләре белән эчемлек алсыннар. Сәүдәгәрләр булгач, каян килсәләр дә, Чалбай хан кабул итәр.

– Йә-йә, төптимерче, шуннан?..

– Сәүдәгәрбаш булып үзем барам, баһадир. Үзем белән… – төптимерче табын тирәли күз йөртеп чыкты, – алостаз Дәянны, олаучыларны…

– Алостаз Дәян, нишлибез?..

– Чалбай ханның сәүдәгәрләрне тануы бар.

– Танысын. Кичә мин алып идем, Кубрат ханга хезмәт итә идем, бүген Чалбай ханга сәүдәгәр булып килдем. Татлы грек ширбәте китердем.

– Төптимерче хак әйтә, алостаз Дәян, далада очраган бер сәүдәгәрне талый-үтерә китсәң, кем килер Чалбай ханга?! – диде баһадир.

– Тәвәккәлләдек алай булгач, – дип килеште алостаз Дәян.

Шулай хәл иттеләр. Эчемлек төягән олаучыларны чакырдылар да тиз арада юлга чыгарып җибәрделәр. Кояш баеганчы кирмәнгә барып җитәргә тиешләр иде сәүдәгәрләр. Аерата дәртләнеп җыена башлаган Агасике олаучыларны ашыктырды.

– Җәтрәк, җәтрәк, әтрәк-әләм, ятим бәрән. Кузгалдык!..

Сәүдәгәрләр китеп күздән югалырга өлгермәделәр, Итил буеннан дүрт җайдак килеп чыкты. Яр өстенә менүгә, аларны каравыл алыплар уратып алдылар. Каравылларның берсе, аерылып, баһадир туктаган төбәккә килә башлады. Атын чаптырып килеп җитте дә җиргә сикереп төште һәм, сулышы каба-каба:

– Баһадир, җайдаклар арасында Өске Кирмән тарханы Мангыш. Сөенче! – диде.

Баһадир сөенчегә ике алтын бирде. Каравыл алыпның авызы колагына кадәр ерылды.

«Мангыш тархан исән!» Баһадир тарханга каршы юнәлде, килеп җитәрәк атыннан төште.

Алар кочаклаштылар. Мангыш тархан, күз яшен яшерергә теләп, читкә борылды.

– Өч алыбым белән көчкә качып котылдым, баһадир…

Сөйли-сөйли дә Мангыш тархан күз яшьләрен кул аркасы белән сөртеп ала.

Еламаслык та түгел иде. Чалбай хан аның хатынын, кызын әсир иткән. Тарханның хатыны Итилгә ташланган, батып үлгән, кызы Чалбай хан кулында икән. Ике угланын Чалбай хан аналары алдында чабып үтергән.