Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 3. Шайтан каласы. Хан оныгы Хансөяр / Избранные произведения. Том 3

– Йокларга ятыйк, йөзбаш.

– Әйе, ятыйк, оста. Тик, кичерә күр, мин сине үземә бәйләрмен. Җан тынычлыгы өчен. Син качсаң, оста, минем өлкән углым хан мәдрәсәсен күрмәячәк. Үземне дә сарай меңбашы Таймас баһадир кул астында әллә калдыралар, әллә юк. Гафуит.

Йөзбаш аның кулын үз кулына нык итеп бәйләде дә кырын төште һәм шундук гырлап йокыга да китте.

Болгарга җитәрәк, аларга каршы чыктылар. Иң алдан Таймас баһадир килә иде, Дәүран аны ерактан ук таныды.

– Ә-ә, – диде ул, җитәр-җитмәс үк. – Сине күрер көн дә булыр икән, хан кияве. Исәнлекме, саулыкмы, оста Дәүран?!

– Аллага шөкер, баһадир. Тик белмим, нигә кирәк булды икән әмир остасы сарай баһадирына?

– Хан кияве булсын да кирәкмәсен, имеш. Син хәзер олуг дәрәҗәсендә, оста. Ханның барлык азаты диярлек ил бетереп сине эзлиләр.

– Кызын ятим итмәкчедер, баһадир.

– Кызын түгел, сине, сине, оста. Хан олыгаеп килә, атта йөри алмас булды. Ә кияве әллә кайларда кала сала. Йә, җиллерәк юыртыйк әле, оста. Сине анда хан көтә, – диде Таймас баһадир һәм Дәүран атына камчысы белән сыдырып алды.

Кала капкалары ачык иде, Таймас баһадир, оста Дәүранның атын вә үзенең туры айгырын куалый-куалый, кушаяклап чаптырып диярлек кирмәнгә килеп керде. Һәм, юыртуга күчеп, атын оста белән янәшә атлатып китте.

– Әйт әле, оста, кем сине зинданнан качырды?

– Үзем, баһадир, үзем. Мин оста бит. Һәр зинданның ничек салынуын беләм, керер, чыгар тишекләрен…

– Барыбер беркая да китә алмаган булыр идең, оста. Чөнки һәр йөзмә күпердә, һәр олы юлда сине азатларым көтәләр иде.

– Баһадир, мин ханиям колы идем, син кем соң?

– Мин кеше кешесе, оста. Әйе, син кол, ә мин кеше кешесе.

– Аермасы нидә соң? Кеше кешесе дә кол хәлендә ич.

– Колчура ханга бушлай, тамак исәбенә эшли яисә хезмәт итә, ә мин алтын исәбенә эшлим. Авылым-кырым бар, өч йөздән артык хуҗалыгым… Ул хуҗалыкларда икмәк игәләр, кием тегәләр, аяк киемнәре җитештерәләр. Һәр унынчы итек, һәр унынчы көлтә минеке. Үз чиратымда мин дә ханга уннан бер өлеш табышымны бирәм. Урыс кенәзе Всеволодка биреп җибәргән өч мең алтынның йөзгә якыны минеке иде, оста.

Сарайга җитүгә, Дәүранны хан янына алып керделәр. Ишекләрне узганда, Дәүран баһадир Таймастан сорап куйды:

– Назлыгөл хан кулындамы?

– Анысын сиңа хан әйтер, оста! – дип көлемсерәде баһадир.

Тәхет ягында Сәлим хан үзе генә утыра иде, ишектә Таймас белән Дәүранны күрүгә, тураебрак куйды.

– Сөбханалла, машалла, кемне күрәм, кияү-балакай! – диде хан, кинаяләп, әллә чын-чынлап. – Әйдә, әйдә, уз, утыр. Тансыклатып кына киләсең үзең, кияүкәй. Назлыгөлемне урлаганнан соң, гүя үзеңне ай күрде дә кояш алды. Утыр, утыр, ятсынып торма, ят кешемени син хәзер. Шулаймы, баһадир? – дип сорады кинәт кенә Сәлим хан.

– Шулай, шулай, олуг хан.

– Инде китеп тор, баһадир. Кияү-балакай белән ялгыз каласым килә.

Дәүран, кыяр-кыймас кына, тире җәйгән түмәргә утырды. Хан тамак кырды, тәхетеннән торды, бермәл йөреп килде.

– Оста Дәүран, без атаң Алпар белән тату яшәгән идек. Ягымлы кеше иде, мәрхүм, урыны оҗмахтадыр. Үзең дә шаһит, атаң беркайчан да миннән зарланмады…

– Зарланды, олуг хан, көче бар чакта зарланмаса да, урынга калгач зарланды. Сез аңа үлем түшәгендә ятканда да ирек бирмәдегез. Ә бирә ала идегез!

– Йа Хода, кияү-балакай, бу эшне тик аның файдасына кылдым. Китапта «Кол рәвешле вафат булган кеше җәннәттәдер» диелгән. Ошбу дөньяга адәм баласы кунакка гына килә, ә анда аңа яшисе дә яшисе, ахырзаман җиткәнче.

– Алай булгач, олуг хан, нигә соң һәр кол дөньялыкта ирек даулый да, нигә хан вә бәкләрнең бер дә кол буласылары килми? Ә бит алар арасында гөнаһлылар да бардыр. Нигә алар бер дә дөрләп янган тәмуг утыннан курыкмыйлар икән? Чөнки ошбу дөньяда иң кадерле нәрсә – иректер, олуг хан. Ирекнең бары тик дивана кеше генә кадерен белмидер.

– Син беләсеңме, син дивана түгелме?

– Беләм, олуг хан. Бик яхшы беләм.

– Син күптәннән оҗмахтан баш тарттың бугай инде.

– Ирекне миңа әмир Хаҗи бирде, олуг хан. Ә сез кире алырга итәсез.

– Син минем остам, димәк, колчурамдыр да, кияү. Ярый, сине коллыктан азат иттем, ди. Ары таба ни кылырга исәп тотар идең?

– Олуг хан, кош – канатсыз, ир-зат хыялсыз булмый.

– Азат итәрмен мин сине, әйе, дөньялыкта ук азат итәрем. Тик бер шарт белән – Назлыгөлне тап та минем каршыма китер.

Дәүран кисәк дерт итеп китте, ни кылырга белми, як-ягына каранды. Димәк, дип уйлады ул, Назлыгөл хан кулында түгел, Назлыгөл Җик Мәргән кулында. Шул ук вакытта Сәлим ханның көлемсерәп торуын күреп, күңелен кара болыт каплады. Ханның юри әйтүе дә бар иде.