Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 5. Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный. Айбиби / Избранные произведения. Том 5

Иван Телепнёв чалкан әйләнеп ятты, бертын түшәмгә карап уйланды.

– Әйт әле, Еленушка, син мине чынлап та үлепләр яратасыңмы?

Еленушка бер сүз әйтми ипләп кенә кеш юрганын бер читкәрәк этәрде, чалкан яткан Телепнёвның күкрәгенә капланды. Яшь кенәзнең күкрәген кара йон баскан, үзе дә ул кара бөдрә чәчле, тутсыл йөзле иде. Иң гаҗәбе: кай ягы беләндер мәрхүм ире Василийга охшаган иде. Тик Василий ак тәнле, коңгырт чәчле иде. Ләкин мәрхүм ире аңа таушалып өйләнгән иде инде, ул аңардан тәм тапмады, ә моңарда исә көч-куәт бөркеп тора, кайнар тәненә елышканнан елышасы килә иде.

– Безнең дусларыбыз, аркадашларыбыз аз, Еленушка. Син шул хакта бераз уйлыйсыңмы?..

– Безгә башта Казанны кайтарырга кирәк, Ваня. Җәй килүгә, мин сине анда яу җибәрәм. Курыкма, берүзең булмассың, яныңда Шаһгали хан, Василий Шуйскийлар булыр. Үзең анда булсаң да, син биредә, минем күңелемдә булырсың. Казанны үз итеп кайткач, дусларыбыз ишәер.

– Тик бу шикле Ваарламны ятагыңнан алсаңчы, Еленушка. Ошамый миңа ул кеше. Беркөнне алгы якта беләсеңме кемне кочып маташа иде ул сары шайтан – ятагың җыештыручы немкаңны – Варяны.

– Варя да хатын-кыз, Ваня. Аның да ире юк.

Елена урынына ятты, ахыр торды, өстенә халат элде, төренеп, ятак читенә утырды.

– Еленушка, син үпкәләдең, – диде Телепнёв, күтәрелә төшеп.

– Сафа Гәрәй хан бүген үк инде урыс сәүдәгәрләрен Казан тарафына җибәрми башлаган, ә Әстерхан сәүдәгәрләрен Мәкәрҗәгә җибәрми икән. Мәскәү купецлары зарлана башладылар. Сәүдә җебе өзелде, ни кыласыз, бөек кенәгинә, халык канәгатьсезлек белдерә, дип, митрополит та кереп китте.

– Син хаклы, Казан – Мәскәү тамагына утырган сөяк ул, Еленушка. Ләкин мин сиңа бүгеннән үк Казан белән бәхәскәкерергә кушмас идем, безгә бүген, теләсәк тә, теләмәсәк тә, Сафа Гәрәй ханны танырга туры килер, Еленушка. Сәүдәгәр халкын тыңласаң, башың югалтуың да бар. Ул халык элек-электән үк ирек даулады, тыюны, кимсетүне, тамга салуларны аңламады. Безгә вакытлыча булса да тамга салымын киметергә кирәк, шуннан Әстерхан сәүдәгәрләре бире таба килә башлар. Мәкәрҗәгә дә үтәрләр, Мәскәүгә дә. Борын заманда тамгачылар уннан бер өлеш кенә салым алганнар, хәзер узындылар, бермә-бер артык алалар. Тамга салымы да куркытты бугай сәүдәгәрләрне, Еленушка. Киметик без аны, иманым камил, сәүдәгәрләр Мәскәүгә үк җитә башлар.

– Бүген безгә бары тик бер Нугай морзасы Исмәгыйль килә, ул да мал-туар белән генә, халыкның зарлануын аңларга була.

– Тамгачыларның комсызлыгын авызлыкларга кирәк, Еленушка, тамгачыларның…

– Мин бу хакта синең авыздан беренче ишетәм, Ваня. Нигә соң аны элегрәк әйтмәдең?

– Син – бөек кенәгинә, Еленушка, син барысын да белеп, күреп торырга тиешсең.

Елена, халатын салып ташлап, ятакка сузылды, сөйгәненең кочагына иңде.

– Мин сине аңладым, Ваня. Мәскәү мең еллар сәүдәгәрләрдән уннан бер өлеш товар алып килә. Хәтерем ялгышмаса, моны беренче булып Василий кенәз боза. Һәм шуның белән бик нык ялгыша, сәүдәгәрләр Мәскәүне читләтеп үтә башлыйлар. Булдыра алсаң төзәт син ул хатаны, Ваня. Миңа исә, бөек кенәгинә буларак, тынычлык кирәк. Син – ир кеше, син аны тормышка да ашыр. Миннән фәрман алдың дип исәплә.

«Хуш, – дип уйлады кинәнә-кинәнә Иван Телепнёв. – Хуш, бусы да булды. Иң хәтәр дошманы Михаил Глинскийдан да ул шулай котылды. Ләкин тагын берәү бар әле – митрополит Даниил. Дөрес, аның да йорт баганалары какшый башлады, әмма рухи атакай моны күрмәмешкә сабыша, мәгәр күрсәтер әле күрмәгәнеңне сиңа Иван Телепнёв, рухи атакай, күрсәтер. Әлегә барысы да Телепа дигәнчә бара. Швеция, Польша, Ливония, Литва белән солых төзелде, каладыр Казан. Иң мөһиме Казандыр, ошбу дәүләт Мәскәүгә алтын күкәй салачак, ай саен, ел саен. Казанда барысы да җайда иде, Җангали хан бозып куйды. Хәзер барысы белән дә киңәшләшеп Сафа Гәрәй хан белән килешергә туры киләчәк. Чарасызлыктан, әйе. Тик бу адымны Дума боярлары аңлармы? Ул сакаллы сабыйларның күбесе җирдә тереклек итмиләр, һавада очалар кебек. Җир кирәк аларга, байлык, әсирләр… Василий кенәз дә ашыкты. Имеш, Казан – минем йорт. Шапырынуның да чиге-чамасы булырга тиештер шул. Әллә соң башта ике арада илчеләр йөртә башларгамы? Әйе, нәкъ шулай итәргә. Елена да килешер, килешми хәле юк. Тик кемне җибәрергә? Кем Мәскәү кенәзләренә җен ачуы чыккан гайрәтле Сафа Гәрәй хан белән уртак тел таба алыр?.. Бу хакта нык кына уйлыйсы булыр…»

– Әллә мәрткә киттең инде, нигә дәшмисең? – диде Елена, Телепнёвка елыша-елыша. – Чыршы янына да чыкмадык, ичмасам, өстәл янына утырыйк.