Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 5. Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный. Айбиби / Избранные произведения. Том 5

Сөембикә күзләре яшь белән мөлдерәмә тулган атасына карарга кыймады, хәер, ул үзе дә елый, ике бите буйлап яшь бөртекләре тәгәрәшә иде. Йосыф бәк дымлы күзләре аша китеп барган кызына карап калды. Анасы кебек үк сылу гәүдәле иде Сөембикә кызы. Йөргәндә гелән аяк очларына баса кебек, гүя менә-менә канатларын җәяр дә очып китәр сыман. Ошбу кызындагы зифалыкны яванлылар рәсемнәрендә күрде бугай, чынында исә бер генә сурәт ясаучы да Сөембикәнең йөреш табигатен бирә алмас, моның өчен аңа моны күрергә, мөкиббән китеп соклану зарурдыр. Йөрү мизгелендәге нәзакәт хәрәкәтләрне күңел күзе күрсә күрә алырдыр, рәссам моны барыбер бирә алмас, чөнки бу хәрәкәтне Йосыф бәк әүвәл Сөембикәнең анасында күргән иде һәм шул хәрәкәт аның хәтер түрендә әле булса утыра, аны берәү дә җуеп та, кырып та ала алмастыр. Ә инде тереклек иткәндә, саф җан иясендә, хәрәкәттә, кочагына кереп иңгән мизгелләрне оныту булмастыр. Хәтер төпсез кое ич ул, гелән күз алдына килеп, җанны җиксендереп куя. Сөю-назлаулары мәхәббәт фәрештәләреннән фатиха алгангамы, мәрхүмә хатын аңа үзе кебек үк кыз бала калдырды. Кызын күргән саен, Йосыф бәк күз алдына үлепләр яраткан Сөенбикәсе килер, аның елмаюларын, кайнарланып кочагына иңүен оныта алмый интегер. Йа Хода, нигә бу хәтер дигәнең шулай үкенечле икән?!

Йосыф бәк кул аркасы белән күз яшен сөртте һәм аңа дөнья яктырып киткәндәй булды. Китеп барган Сөембикә кызының өстендә балитәкле алсу-кызгылт, яшькелт-зәңгәр төстәге күлмәк, күлмәге нечкә биленә, тулышып килгән янбашларына сыланып тора. Керт-керт атлаган саен, итәк астыннан кызыл болгари итекләре күренеп китә. Озын толымнары сәгать теле кебек әле уңга, әле сулга чайкала, чәч толымы очындагы көмеш тәңкәләр зеңләп куя, башындагы энҗе ташлар тезгән калфагы кырын төшкән, кемнедер үз артыннан әйди, кемгәдер дәшә сыман.

Яратырмы ошбу сылуны хатынша кыяфәтле, җәйпәк кабак битле Җангали хан?.. Йосыф бәк белми иде. Мәгәр бер нәрсәгә иманы камил: йөрәге урынына күкрәк челтәрендә таш булган ир-ат кына мондый сылуны яратмас. Әгәр дә мәгәр җаны-тәне сәламәт булган ир-ат мондый кызны яратмаса, ул тумыштан ук йә юләр, йә Хода тарафыннан ирлектән мәхрүм. Шулай да кеше күңеле караңгыдыр. Иллә бер нәрсәгә иманы камил иде Йосыф бәкнең: Җангали хан Сөембикәгә өйләнер, яратыр, тик кызы тарафыннан мәхәббәтенә кайтаваз тапмас. Сөлек кебек егетләр аяк астында туфрак булырга торганда, шушындый сылу ирексездән Җангали хан кочагына керсен инде. Юк, бирәсе килми иде Йосыф бәкнең сөекле кызы Сөембикәне Җангали ханга, бирәсе килми. Әмма нишләмәк кирәк, сәяси хәлләр чарасыз итә – бирер ул Сөембикәсен Җангали ханга. Бирер. Алдагы олуг максаты исәбенә кызы да карышмас, чөнки атасына бер генә тапкыр да каршы төшмәде, һәрчак тыңлады, хәленә керде. Аннары Сөембикә укымышлы, китап яратты. Гарәп-фарсы телләрен белә, биш яшеннән уку-язуга өйрәнә башлады. Ике-өч мөгаллимәдән сабак алды, әле булса ала. Әйе, белемгә чик юк. Ахирәте урынына күрә башлаган Җәмилә атлы мөгаллимәне, тели икән, алып та китәр.

Китап Адәм галәйһиссәламне барча адәмнәрнең дә атасы дип әйтә, ә пәйгамбәрләрнең соңгысы Мөхәммәд саллалаһи галәйһиссәламдер. Аңардан соң Кыямәткә кадәр пәйгамбәр килмәс. Димәк, ахырзаманга да ерак калмаган булса кирәк. Адәм баласы кайчак шундый халәттә кала: үз-үзенә ия була алмый башлый, сәяси дөнья ташкыны аны ихтыярсыз вә чарасыз итә, әнә ташкын аны ияртеп алып китә дә әллә кайлардагы чит-ят ярларга илтеп ора. Ләкин уйлабрак эш иткәндә, адәм баласы ул ташкынны да үз файдасына үзгәртә алыр иде кебек. Шайтан өметсез, диләр, ә ул адәм баласы ич. Йосыф бәк еш кына дөньядагы һәрчак үзгәреп торган сәяси ташкыннарга эләккәләде, әллә тоемлавы саклады, әллә Аллаһы Тәгалә үзе, иншалла, исән-имин яшәп ята. Казан иленә күңеле төшкән икән, моның өчен бер дә хафаланасы юктыр, Казанда да үз кардәшләре яши, бер кан, бер җаннардыр, иман турында әйтеп тә торасы юк. Аннары Казанны үзенеке итү аның күптәнге хыялы иде. Бер уйлаганда ерак та түгел, Казан халкы белән нугайларның теле-дине, гореф-гадәтләре бер, тик бер Хода белә ул халыкны – үзбаш яшәргә тырышалар. Йосыф бәк каршымы, мөстәкыйль һәм бәйсез рәвештә яшәргә телиләр икән – рәхим итсеннәр, моннан соң Йосыф бәк Казанга бәйләнмәс – кызы анда булыр, ә тора-бара еллар имин торса, ул мәркәз тәхетенә оныгы утырыр. Булыр ул онык, булыр, табигатьне алдап булмый, боерган итсә булыр. Сау-сәламәт яңа уналты яшенә аяк баскан кыз бала яңа чәчкә аткан гөлҗимешкә тиң ич, ипләп кенә кагылсаң да иш табарга торадыр. Әйе, балны вакытында җыярга, кызны вакытында кияүгә бирергә кирәк.