Анатоль Брытун - Пах мускусу [журнальный вариант]

Паручнік пабег выконваць просьбу манарха. Знайшоў Рыгора хутка.

— Рыгор! Цябе тэрмінова жадае бачыць сам імператар, — цяжка дыхаючы ад бегу, скрозь зубы працадзіў паручнік.

Ціхан падышоў да брата і паправіў на ім мундзір.

— Давай, трэба ісці. Рыка я павартую.

Рыгор моўчкі накіраваўся за паручнікам. Узышоў у царскую ложу, прыклаў руку да фуражкі і адрапартаваў:

— Ваша Імператарская Вялікасць, па вашым загадзе прыбыў.

Аляксандр II паставіў фужэр на стол і павярнуўся да яго:

— А, смяльчак! Ты чаго проста пад кулі палез?

— Ваша Імператарская Вялікасць, свайго сабаку ратаваў, — з болем адказаў Рыгор.

— Твой сабака табе такі дарагі, што ты рызыкаваў сабой, — здзіўлена падняў вочы на стражніка імператар.

— Ваша Імператарская Вялікасць, ён мне некалькі разоў жыццё ратаваў, — шчыра адказаў стражнік.

— Тады ўсё зразумела. Ну што ж, гэта пахвальна. З нагоды згубы сабакі прымі мае спачуванні. Мне генерал гаварыў, што цябе мой бацька ўзнагароджваў?

— Так, Ваша Імператарская Вялікасць, узнагароджваў, вось гэтай шабляй, — стражнік пляснуў левай рукой па дзяржальні шаблі, якая вісела на баку.

— Ну што ж, бацька ўзнагародзіў, і я ўзнагароджу, хоць неяк пакрыю страту сабакі, — Аляксандр II узяў адну з дзясятка паляўнічых стрэльбаў і працягнуў стражніку. — Трымай і нясі службу спраўна. Толькі з-за сабакі больш так не рызыкуй жыццём.

Рыгор прыняў стрэльбу і адрапартаваў:

— Служу Айчыне, Ваша Імператарская Вялікасць! Дазвольце ісці?

Гасудар кіўнуў галавою і павярнуўся да світы, даючы зразумець, што размова скончана.

Рыгор выйшаў з царскай ложы. Але прыём у цара і падарунак яго зусім не цешылі. Ён ішоў журботны і не ўяўляў, што будзе цяпер рабіць без свайго Рыка. Падышоў да Ціхана:

— Ціхан, знайдзі бацьку і Глеба. Бацьку скажы, каб ішоў дадому, а Глеба, калі знойдзеш, прывязі сюды. Я буду чакаць там, — стражнік паказаў рукой у той бок, дзе знаходзіўся яго жарабец.

— Рыгорка, я ўсё зраблю, як ты просіш, — Ціхан хутка пабег.

Стражнік узяў сабаку на рукі і з дзвюма стрэльбамі на плячы накіраваўся да прывязаных коней. Палкоўнік Таран моўчкі ішоў следам. Па яго твары было відаць, што ён таксама перажывае.

Праз некаторы час з’явіўся Ціхан з Глебам. Яны саскочылі з каня, і падышлі да Рыгора. Глеб адразу ўкленчыў ля сабакі і гучна заплакаў.

Стражнік паклаў руку на плячо сыну і сказаў:

— Глеб, вытры слёзы і кінь раўці, будзь мужчынам, — стражнік моцна сціснуў плячо сына.

— Брат, хай Глеб возьме майго каня, я застаюся тут, — крануў за руку брата Ціхан.

— Дзякуй, Ціхан. Апоўначы вярнуся, — адказаў Рыгор.

Стражнік сеў у сядло, Ціхан падаў яму Рыка. Ён асцярожна паклаў мёртвага сябрука на карак жарабца перад сядлом. Прытрымліваючы сабаку адной рукой, другой накіраваў жарабца ў напрамку сваёй хаты. Глеб ехаў побач на кані Ціхана з дзвюма стрэльбамі.

Дарогай ім сустракалася вялікая колькасць людзей, якія спяшаліся пабачыць цара.

Неўзабаве іх аклікнуў Рыгораў бацька. Глеб саступіў дзеду месца ў сядле, сам прымасціўся ззаду.

Праз некаторы час пад’ехалі да хаты. Стражнік адразу распачаў капаць яму каля лазні, на тым самым месцы, дзе Рык першы раз загрыз ваўка. Ужо змяркалася, калі Рыгор скончыў працу. Сям’я стражніка моўчкі стаяла каля сабакі, успамінаючы, якім выдатным сябрам быў іх адданы Рык.

Раптам высока над лесам, асвятляючы небасхіл, узляцелі рознакаляровыя іскры агню. Данеслася далёкая кананада. Яны з цікаўнасцю глядзелі на гэта нябачанае імі відовішча. А рознакаляровыя агеньчыкі ўсё ўзляталі і ўзляталі, асвятляючы вечаровае неба. Гэта выглядала як салют загінулым зубрам і Рыку. Твары ў сваякоў стражніка Белавежскай пушчы пасвятлелі — жыццё працягвалася.

У той самы час на паляне на беразе ракі Нараўкі, дзе адбыўся феерверк, прысвечаны царскаму паляванню, распачалося народнае гулянне з багатым пачастункам, у якім удзельнічала некалькі тысяч чалавек.

Рыгор спытаў бацьку і сына:

— Ну як, бачылі цара?

— Бачылі, праўда здалёк, але бачылі. Калі ён аглядаў забітых звяроў, дзе мы якраз стаялі, — адказаў бацька і пагладзіў галаву ўнука.

Той глухім голасам сказаў:

— Дзеду. Рыка шкада.

Вочы Глеба былі журботныя. Стары схапіў яго за плечы і патрос.

— Не сумуй Глеб! Пэўна, у нашага Рыка такі лёс. Ён загінуў, ратуючы свайго сябра, Хрэсніка. Хрэсніка таксама шкада, і іншых зуброў шкада. Але што зробіш? Ён жа цар і мае права страляць. Гэта па яго ўказу мы ахоўваем зуброў. Калі б не закон, даўно б ужо ўсіх зуброў выбілі. Нічога, падрастуць новыя зубры — нашчадкі Хрэсніка. Паглядзіш, усё будзе ў парадку, — стары спрабаваў развеяць сумны настрой унука.