Анатоль Брытун - Пах мускусу [журнальный вариант]

Было ў новага начальства адно захапленне — паляванне з сокаламі. Такое паляванне, зразумела, даступнае толькі людзям багатым і праводзілася яно на палях, дзякуй богу, не ў лесе.

Кожны аматар такога палявання трымаў на той час мноства разнастайных парод паляўнічых сабак, цэлыя атрады рэзідэнтаў з бедных дваран, часцей за ўсё адстаўных афіцэраў. У іх меліся адмыслова аб’езджаныя і прыстасаваныя для сакалінага палявання коні. У ранейшыя часы паляванне праводзілася амаль круглы год, але асабліва славіліся восеньскія аблавы на мядзведзяў, ваўкоў, кабаноў, ласёў і аленяў. Тады звычайна з’язджаліся ўсе суседзі, кожны са сваімі сабакамі і рэзідэнтамі. Часам збіралася да сотні паляўнічых. Аблавы суправаджаліся рознымі забавамі і цягнуліся цэлымі тыднямі.

Бывала і так, што багатыя дваране са сваёю шматлікаю світаю рабілі гонар якому-небудзь сціпламу і не так багатаму шляхціцу, наязджалі ў яго фальварак, палявалі дзень, другі, з’ядалі ўвесь гадавы запас харчоў. Праўда, потым госці высылалі яму са сваіх маёнткаў усякага дабра.

Звяроў заганялі сяляне паўколам у адным крыле, другое займалі рэзідэнты, якія па сігнале спускалі сабак, каб турыць звера на паляўнічых. Самі конна скакалі за сабакамі, падбадзёрваючы іх гукам рагоў. Па адмысловым брэху ганчакоў добры паляўнічы пазнае, што за звер бяжыць наперадзе. Расстаўленыя на дарозе сяляне крыкам і грукам прымушаюць жывёліну бегчы ў той бок, дзе стаяць стралкі. Уся здабыча належыць гаспадару лесу. Паляванне на дзікага звера здзяйсняецца ўрачыста, са шматлікімі цырымоніямі.

Паручнік Штральборн адразу перазнаёміўся з такімі аматарамі палявання. Увесь свой вольны час праводзіў на сакаліным паляванні, зрэдку наязджаючы ў галоўную сядзібу. Ведаючы, што ўсюды дасведчаныя людзі, у службу асабліва не ўлазіў. Яго маладая жонка сядзела дома і займалася выхаваннем дачок.

Стражнік Рыгор са сваім чатырохногім сябрам Рыкам працягваў спраўна служыць.

Рыгораваму сыну Глебу споўнілася пяць гадоў. Гэта быў жвавы і дапытлівы хлопчык. Прабабуля Марфа ўклала ў яго выхаванне ўсю сваю душу. Ён рос акружаны клопатам і любоўю.

Праз два гады пасля нараджэння Глеба ў сям’і стражніка нарадзілася дзяўчынка. Яе назвалі Алёнкай.

Неяк зімой у добрае надвор’е Рыгор вырашыў паказаць малому зуброў. Дарогай бацька паказваў сыну сляды дзікіх жывёл. Хлопчык з вялікім захапленнем слухаў бацькавы аповеды аб лясных жыхарах. Яго цікавіла ўсё: назовы дрэў, звяроў, птушак. Так неўзаметку яны падышлі да лясной паляны.

Рыгор падвёў Глеба да свайго назіральнага пункта. Падсадзіў сына на галіны, ускараскаўся на дрэва сам. Зручна размясціліся ў буданчыку на жэрдках.

Рыгор адной рукой абняў сына за плечы, другой паказаў кірунак, куды трэба глядзець.

Пяцігадовы Глеб упершыню бачыў зуброў. Яго маленькае сэрца ад захаплення моцна і радасна грукала. Хлопчык глядзеў вялікімі вачыма на зуброў, і былі ў гэтым позірку дапытлівасць і цікаўнасць.

— Тата, а іх там многа? — ён спрабаваў палічыць, загінаючы пальцы на руках, як яго вучыла бабуля Марфа. Але ў яго не хапіла пальцаў, і ён збіўся.

— Многа сынок, павінна быць дваццаць чатыры, — адказаў Рыгор, паспрабаваў сам пералічыць, атрымалася толькі дваццаць.

— Чатырох адгэтуль не відаць... Недзе за стагамі.

— А нам можна падысці бліжэй? — спытаў сын.

— Нельга, Глеб, гэта небяспечна. Могуць раззлавацца і кінуцца на нас.

— Раскажы мне пра зуброў.

Рыгор усміхнуўся.

— Слухай... Зубр чуе чалавека за сто і больш крокаў. Але зубр ніколі не ўцякае, наадварот, спакойна ідзе насустрач, і калі сыдуцца, ён спыняецца і не кранаецца з таго месца датуль, пакуль чалавек не абыдзе яго.

Глеб уважліва слухаў.

— Аднойчы наш стралок узімку вёз зубрам сена на санях. Сядзеў сабе спакойна наверсе, можа, нават задрамаў. Зубр пачуў сена, падкраўся ззаду, запусціў рогі ў сані і выкінуў з іх чалавека разам з сенам. Потым з’еў сена і спакойна пайшоў сабе.

— А дзядзька моцна спалохаўся?

— Спалохаўся! Конь таксама спалохаўся! Во ўцякалі, — весела сказаў сыну бацька.

Рык спакойна сядзеў пад хвояй і разглядаў зуброў. Гэта было яго звыклае месца. Калі яго гаспадар сядзеў на сваім назіральным пункце, ён заўсёды быў побач унізе і ахоўваў яго.

Да Глеба ён звык не менш чым да гаспадара. Як толькі маленькі чалавечак пачаў поўзаць, а потым хадзіць, Рыку даводзілася часам цярпець некаторыя нязручнасці. Гэты маленькі чалавечак цягаў яго за вушы, дзёр за шкуру, спрабаваў садзіцца конна, дужацца. Але Рык гэта мужна і цярпліва пераносіў. Нават калі ён забіраў у яго костку з міскі, сабака не дазваляў сабе нават гыркаць. Ставіўся, як да свайго шчанюка, не звяртаючы ўвагі на яго свавольства. Праўда, калі гэты чалавечак падрос, ён ужо абдымаў і гладзіў Рыка. Яны былі сапраўднымі сябрамі.