Ірына Лявонава - Бляск камянёў цудоўных

Янак яшчэ ў дзяцінстве перажыў шмат жудасці і новыя нягоды, вядома, яму былі непатрэбны, ён кінуўся прэч, што было сілы пабег яшчэ хутчэй.

— Ды адкуль цябе нячысцік нясе? — невядома, колькі ён прабег і колькі б яшчэ бег, каб не наляцеў на чыюсьці постаць і каб яго не спыніў грозны мужчынскі вокрык.

Янак страпянуўся, перад ім стаяў Адам Скшынецкі.

Цяжка дыхаючы, хлопец ледзьве выгаварыў:

— З вашага хутара, дзядзька Адам.

— Ого, мабыць гэтак цябе мая непараўнальная пані Ядвіга напалохала? — засмяяўся Антанінін бацька.

Мужчына ўважліва глядзеў на хлопца. Вочы ў Скшынецкага былі такога ж валошкавага колеру, як і ў яго дачкі. Вось толькі ў адрозненне ад Антанініных, у яго вачах выпраменьваліся іскрынкі мяккага святла, а не холадныя ільдзінкі. І ад Адамавай цеплыні Янак неяк ураз супакоіўся.

— Ды што вы, дзядзька Адам, скажаце яшчэ, — паціснуў ён плячамі. — У лесе за мной нейкая д’ябальшчына гналася.

— Кепска для вясковага хлопца быць такім недаверлівым. Якая яшчэ нечысць у нашым лесе можа з’явіцца?

— Дык вы самі кагадзе казалі, што ваўкі па вёсках шныраць, — апраўдваўся хлопец.

— Ну, думаю, што ўлетку на здаровага мужыка ваўкі наўрад ці будуць нападаць. — Ён крыху памаўчаў і дадаў: — Я, праўда, таксама цяпер ад стра­ху ледзь Богу душу не аддаў, — усміхнуўся Скшынецкі. — Іду я сабе паціху, іду і раптам чую, як хтосьці праз гушчар ломіцца. Узяў я ў рукі здаровы дрын і чакаю. Ну, думаю... А тут, глянь, выходзіць да мяне маладая жанчына: кашуля на ёй падраная, рукі і ногі ў ранках, а вочы гараць вар’яцкім агнём — ну про­ста здань! Стаю акамянелы, рукі не слухаюцца, а яна ў мяне і пытае:

— Пан, сыночка майго нідзе ні сустракалі?

Я тут і сцяміў, што гэта тая самая небарака, у якой хлапца выкралі. Голас у яе асіплы, скрычалася, бедалага, зусім. Так што, глядзі, можа, сустрэнецца на шляху, дык ты яе абыдзі бокам, а то спужаецца цябе, як ты некага, яна і так, небарака, напакутавалася.

— Добра, дзядзька Адам, абыду, — паабяцаў Янак.

— Але вось яшчэ што я табе хацеў сказаць, Янак. Не хадзі ты да нас болей. Я сам дык нічога супраць цябе не маю, але мая гаспадыня вырашыла, што ты нашай Антаніне не пара: дзеўка павінна замуж пайсці хоць за самага занядбалага, але за шляхціца. Самой ёй не атрымалася ў фальварак патрапіць, то яна зараз спіць і бачыць, каб Антаніна ў панях пахадзіла. Малодшанькую Марыю таксама на гэта настройвае. Жонка мая, баба нязносная, а супраць таго, што яна кажа не папрэш. Багацце павінна ісці да багацця.

Гаспадар лесапільні ўсміхнуўся, паляпаў пляменніка Круціцкага па плячы.

Янаку б, як кажуць, праглынуць крыўду і пайсці сваёй дарогай, а ён не змог, усхадзіўся.

— А не ведаеце, дзядзька Адам, што я таксама багацей, ды яшчэ які?! Захачу, дык яшчэ і большым стану!

Сказаў — потым падумаў, калі адрачэшся ад сваіх слоў — паважаць сябе перастанеш!

— Вось бярыце! — ён рашуча уклаў у Адамаву далонь брошку, якую атрымаў надоечы. — Перадайце Антаніне ад мяне падарунак.

Адам глянуў на брошку, сапфір іскрыўся агеньчыкамі.

— Дзе ты ўзяў прыгажосць такую? — здзівіўся бацька дзяўчыны, падносячы брошку да вачэй.

— Даўно, яшчэ калі ў Торунь на кірмаш з дзядзькам ездзіў, у аднаго немца і купіў. Ну, бывайце, дзядзька Адам, — сказаў Янак, і, расправіўшы пояс на саматканай кашулі, пайшоў, вельмі задаволены сабой і забыўшыся на страхі, ад якіх яшчэ нядаўна ўцякаў што было сілы.

А Адам Скшынецкі глядзеў яму ўслед і незадаволена хмурыў бровы: «Цямніць штосьці хлопец, цямніць...»

6

У гэта ж час Лешак Круціцкі прыйшоў дамоў. Не марудзячы, ён адразу ж прыставіў лесвіцу і падняўся на гарышча.

Час набліжаўся бліжэй да поўначы, а ў хаце было светла, як на вячэрняй зорцы.

«Можа, пажар дзесьці?» — падумаў Лешак, падышоў да акна і ахнуў.

Крывава-барвовы месяц палаў на чорным небе.

«Езус Марыя! Што гэта за д’ябальшчына такая! Ніколі такой жудасці не бачыў», — перахрысціўся Лешак.

Ён прыслухаўся, і ў хаце, і на вуліцы не чулася ні гуку.

Затым Лешак узяў свечку, якая ляжала на стале, што стаяў пры куфры, запаліў яе. Падышоў да грувасткага куфра і, адкінуўшы цяжкае дубовае вечка, нагнуўся... і жах: скрутка на дне куфра не было!

«Божа, Божа! Якая гніда тут корпалася?! Заб’ю, калі даведаюся!»

Да горла падступіў даўкі камяк, цела абмякла.

На дне куфра ляжалі яго і Магдзіны вясельныя ўборы, некалькі адрэзаў даматканай тканіны, кашэль з сотняй злотых і яшчэ шмат іншых важных і не вельмі важных рэчаў — адным словам, хлам у параўнанні з тым, што страціў.