Ірына Лявонава - Бляск камянёў цудоўных

— Вы, пан, напэўна, прыдумваеце крыху, — нечакана падаў голас Адам, уладальнік лесапілкі і таварыш Лешака, — бо яны з нашым каралём Аўгустам браты нарачоныя.

— А што мне вам хлусіць, панове? Я сюды не затым ішоў, каб вам толькі вясёлыя байкі казаць. Страшны час будзе. Ад татараў якую пошасць нядаўна перажылі, а зірні — шведы заварушыліся, ды маскалі заўсёды свайго не выпусцяць.

У шынку павісла панурая цішыня.

Чуваць было, як за сценамі вецер стукае аканіцамі, варушыць саламяны дах.

— Не гэта страшна. Іншая бяда ідзе, ад якой не будзе выратавання ні царам, ні парабкам.

Голас гэты належаў Абраму Домнічу, які ў вячэрні час заўсёды знаходзіўся за стойкай, абслугоўваў наведвальнікаў.

«Увесь час маўчыць, а зараз яго панесла, — незадаволена падумаў уладальнік «Пузатай стронгі». — Кожны павінен ведаць сваё месца ў жыцці».

Работнік, заўважыўшы незадаволены выраз на твары Лешака, спалохана залыпаў чорнымі вейкамі і пачырванеў.

— Чаго замоўк? — зашумелі аднавяскоўцы.

Той глядзеў на старасту.

— Чаго ўтаропіўся? Даказвай сваю навіну. Сказаў «А» — кажы «Б», — міласціва дазволіў апошні.

— Я, яснавяльможнае панства, ні ў якім разе не хачу нікога пакрыўдзіць і, можа так стацца, што і дарэмшчыну ўзвесці. Аднак нядаўна адзін каваль, які дазволіў сабе ў нас папалуднаваць, расказаў, што мор рухаецца да нашых месцаў. Чалавек той, ён з Розенберга ішоў, казаў: «Хто мог, адтуль ужо ўцёк», — скорагаворкай мовіў Домніч.

— Цьфу ты, — сплюнуў стараста, — я думаў, што і сапраўды вайна ўжо на парозе, а ты пра мор! Дык на гэтай Нямеччыне, колькі я сябе памятаю, то адно, то другое здараецца. Любяць там варажыць над людзьмі. Ты лепш паменш слухай, што кажуць. Не паспееш і рот адкрыць, як госці толькі і імкнуцца змыцца, не заплаціўшы. Ды яшчэ і які чужы грош прыхапіць.

— Паважаныя панове,— спахапіўся ён, — я толькі прышлых меў на ўвазе, — хітры Лешак прыклаў руку да грудзей.

Абрам так нізка апусціў галаву, што стала бачна яго нязменная жоўтая шапка на патыліцы.

— Дарма ты так, Лешак, — упікнуў Адам Скшынецкі. — Вось мне надоечы мой работнік Кастусь Войтэк такое расказаў, што я яму не паверыў, а сёння ранкам давялося пераканацца ў тым, што ён мае рацыю.

— Дык ты раскажы, бо я, як адказная асоба, павінен усё ведаць, што ў нас тут адбываецца.

На яго словы ўладальнік лесапільні ўсміхнуўся.

— Будзь добры, Адам, не цягні, раскажы, што ты там чуў, — прагучалі з усіх бакоў цікаўныя воклічы.

— Два дні назад пасылаў яго ў суседнюю вёску па заказ. Там у аднаго селяніна дачка замуж выходзіць, дык яму куфар спатрэбіўся для пасагу. Гэта хоць і не мая справа, але вельмі мне падабаецца з дрэвам працаваць. Глядзіш, а з цеплыні яго сучка то фігурка нейкага дзіўнага звера пакажацца, а то вінаградная лаза. І ўсё само па сабе адбываецца.

— Казачнік, — буркнуў Лешак, — заўсёды ўсё мудрагеліста гнеш.

— Як умею, так і расказваю, — агрызнуўся той. — Ну вось прыходзіць Кастусь туды апоўдні, а там па ўсёй вёсцы выццё ды гоман чутны. Ён — да аднаго: «Што такое»? А мужык і расказаў. Маўляў, сядзела маладая жанчынка на ганку, немаўля, значыць, грудзьмі карміла. А тут ці то яе ў хату паклікалі, ці яшчэ чаго, ну, паклала яна немаўля на ганак, а сама ў хату падалася. Кажа, зусім нядоўга не было яе, а як вярнулася, немаўляці на ганку і няма. Яна туды, яна сюды. Няма, як у ваду канула. На крык яе збеглася ўся вёска, а адно хлапчанё і расказала, што бачыла, як велізарны сабака нейкі скрутак у лес цягнууў. Здаравенны гэткі, і вочы яго крывёй зіхацелі. А іх мясцовы стараста і кажа, што звер гэты, хутчэй, на ваўка падобны, а калі ваўкі смела ў сяло заходзяць — быць бядзе. Не баяцца яны людзей. За мерцвякоў іх ужо лічаць. Заўсёды так бывае, калі вайне быць ці мору.

Стараста злавіў на сабе позірк Янака.

— Глупства ўсё гэта! Баба сама з неймаўлём нешта зрабіла, а зараз выдумкай хоча свой грэх прыкрыць, — паспрабаваў развеяць страхі прысутных гаспадар «Пузатай стронгі».

— А навошта Кастусю брахаць? — загаманілі наўкола.

— Хочаце — верце ў небыліцы. Мне дык што, — паціснуў плячамі Лешак і павабіў пальцам Янака, паказваючы таму вачамі на дзверы.

Яны выйшлі на двор.

— Ты чаго на мяне зіркаеш? — напаў ён на хлопца.

— Боязна стала, калі Адам пра мор загаварыў? Тыя мерцвякі ў лесе ад хваробы памерлі. Ран на іх няма! А раптам мы мор у вёску занеслі?

— Цыц!.. — Круціцкі азірнуўся па баках. — Чаго ты мелеш? Каб, крый божа, хто-небудзь іншы пра гэта не чуў! Каб ні гу-гу?! Глядзі ў мяне. Ураз на чужыя хлябы пойдзеш. На вось, вазьмі, — і ён сунуў у руку Янаку брошку з сініх камянёў,— падары якой-небудзь паненцы. Ды скажы, што на кірмашы купіў. Дзеўкі ўсё адно ў каштоўнасцях нічога не кемяць, ім галоўнае, каб блішчала. А то хочаш — прадай, пастаў сабе добрую хацінку і жаніся. Нічога, хлопец, не бойся. Будзеш мяне слухацца — чалавекам зраблю. Ды яшчэ зарубі сабе на носе: пакуль у ваколіцы стаіць святы слуп, нас ахоўвае дух Святой Панны Марыі — ніякая бяда нам не страшная. Усё адштурхне ад нас яе заступніцтва.