Надзея Статкевіч - Папялішча

— Якраз сёння прыехаў настаўнік, якога наняў Станіслаў.

— Малады? Прыгожы?

— Занадта малады, Багуся, таму…

— Ой, Катажынка, глупства… Толькі памятаю, што ты ўсё хацела аддаць малога на выхаванне дзеду.

— Думала, пабудзе з бацькам гадоў дзесяць, а тады і назад забяром.

— То чаму ж?

— Станіслаў не захацеў. Сказаў, цяпер па-іншаму робяць.

— Дурное. Вось я да дванаццаці год маці не бачыла, пакуль час у свет выйсці не прыйшоў. Памятаю, як сказала мне нянька, што пабачуся хутка з ёй, то мне так страшна зрабілася, але потым…

— Цяпер інакш.

— Не кажы. І сёння так шмат хто робіць: дзеду з бабкай, няньцы ці заможнейшым панам на выхаванне пакідаюць. А як падрасце, то тады час мамку з бацькам убачыць.

Багданіца падумала трохі і дадала:

— Мо і добра, што вы настаўніка ўзялі. Учора пан Кастусь такія жахі пра сваю колішнюю акадэмію расказваў. Гаварыў, горшых вучняў садзілі на нейкія "асліныя лаўкі" каля печы ці вадзілі па вуліцы ў саламянай кароне.

— Ведаю. Марцін яшчэ распавядаў, нібы ў кожным класе таемна прызначаецца "цэнзар", які даносіць настаўнікам.

— Ой, дзякуй Богу, пан Юзаф забраў яго адтуль. Вучыў бы адну філасофію і тэалогію. Гэтых бедных дзяцей прымушаюць гаварыць толькі на латыні, нават у горадзе. Я аднойчы сама бачыла, як адзін з пекарам мучыўся. Ён просіць слодыч, а гэты не разумее і суне хлеб. Хлопчык ужо пальцам пачаў паказваць, а той дурань не бачыць. Я не вытрымала, бо ў малога такі няшчасны выгляд быў, дык растлумачыла. Як жа ён заззяў!

Яны засмяяліся.

— А што яшчэ табе пан Кастусь на вушка нашаптаў? — пакпіла Катажына.

— Паспрабаваў пацалаваць, калі ніхто не бачыў.

— А ты і не супраць? Дурань твой пан, як не зразумееш! У ладным адзенні, а бруд аж блішчыць.

— Чаму так яго не любіш?

— Дык жа відаць, што за чалавек! Вочкі ў сіраты пазычыў, а думкі ў разбойніка. Можа, калісь на занятках па тэалогіі яму вушы серай залілі?

Багдана з непаразуменнем паглядзела на сяброўку.

— Я пра тое, што не чуў ён святых слоў! — засмяялася тая.

Багданіца плюнула і махнула рукой.

— Ой, Катажынка, цябе не выправіш. Лепш пачастуй мяне кавай са слодычамі.

Дзяўчына азірнулася і сумелася, сустрэўшыся позіркам з дзіўным юнаком. Вузкія зялёныя вочы Ігната даўно цікавалі за гэтай пекнай шляхцянкай. Сядзеў спачатку ды любаваўся, сачыў за кожным яе рухам, бляскам шэрых вачэй, якія з непрыхаванай кплівасцю аглядалі прысутных. Тое яму больш за ўсё падабалася: яе пагарда гэтымі хамамі. А вочы! Колькі ў іх жыцця і нават чагосьці вядзьмарскага! Чараўніца! У той момант вочы Зулісі міжволі спыніліся на ім, і панначка, зноў злавіўшы стрэчны позірк, раптам пачырванела. На твары той румянец успыхнуў кветкай чырвонай ружы, але хутка знік, бо яна добра валодала сваімі пачуццямі. Ігнат жа і не падумаў адвесці вочы. Нарэшце хлопец наблізіўся з нізкім паклонам, пачціва зняўшы перад дзяўчынай капялюш.

— Дазвольце, шаноўная панна, вітаць вас. Аб’ехаў палову нашага панства, але такой прыгажуні не сустракаў!

Шляхцянка засмяялася і адказала:

— Можа і так, але здаецца мне, што ўсе паненкі з той паловы, якіх пан меў магчымасць бачыць, чулі тое самае!

Ігнат аж прысеў.

— Ах, панна! Маё сэрца абліваецца крывёй. Няўжо шаноўная не верыць майму слову?

— Ведай, паніч, што бусел глядзіць на ваду, а ўглядаецца пад ваду. Так і я, бо воўк не пастух, а каза не агароднік.

— Ох і язычок у вяльможнай!

А сам пра сябе дадаў: "Не язык, а шыла ды з перцам!"

Зуліся нічога не адказала і адвярнулася. Тады Ігнат абышоў вакол і зноў стаў перад ёй.

— Чаму пані на мяне сэрца мае?

— Таму што пан глядзеў на мяне, як у сабакі вачэй пазычыўшы.

У шляхціца ад гэткіх слоў і мову заняло. Выручыў яго дзядзька Бенядзікт, які падсеў і зухавата падміргнуў панічу:

— Вядзі, Ігнат, паненку да моладзі, павесялі госцю. Там і таварышы твае ўжо сабраліся. Глядзі, калі не дурань, за такой прыгажуняй. Дзе ты яе знайшоў, шахрай? От, чуе чорт, дзе смажаным пахне!

Ён падхапіў іх і зацёг у іншы пакой, дзе ў асобнай зале сабралася маладзь. Смех і гоман там сапраўды не сціхалі. Гулялі ў загадванне слоў, і зараз была чарга юнакоў. Кожны задаваў пытанне выбранай дзяўчыне, якая мусіла даць трапны ці жартоўны адказ. Калі панна не адгадвала, то павінна была адкупіцца пацалункам, таму і выбіралі найпрыгажэйшых ці найбольш сарамлівых, з якіх можна было пакпіць. Таму знарок прыдумлялі пытанне з двайным сэнсам, каб панны засаромеліся даць адказ. Цяпер жа загадваў Ян Яблонскі, які даўно чапляўся да Марысенькі Садоўскай. Панначка заўжды чырванела і закрывала твар далонькамі, а паніч прыдумваў усё новыя смешныя загадкі.