Сергей Пясецкий - Ніхто дабром не дасць збаўлення...

Адкрыў чарговую тэчку. Пабачыў усярэдзіне прышпілены бланк часовага пашпарта. У яго ледзь не апала пашчэнка — перад ім ляжала ягоная ўласная фатаграфія.

«Што за халера?!» Пачытаў чытаць паперы.

— Аляксандр Баран… шавец…

«Ага, Баран!» Яму ўспомнілася просьба старшыні Надзвычайкі, Міціна, каб звярнуў увагу на справу Барана і пры магчымасці прыхільна да яе паставіўся. Старцаў у глыбіні душы не любіў Міціна, лічыў яго тупым фанатыкам і выскачкам, таму заступніцтва Лобавай ускосна толькі пагоршыла Баранаў лёс.

Пераправерыў усё вельмі ўважліва. Рэцыдывіст… узломшчык… шматразова асуджаны… уцёкі з турмы… меў пры сабе зброю…

Махнуў далонню. Чырвоны аловак завіс на секунду над паперай, каб вывесці на ёй кляймо смерці, выдаліць чалавека са спісу жывых. Але прыняў руку.

Старшыні здалося, што гэтым рухам ён выкрасліў бы сам сябе. Нахмурыў лоб.

«Аляксандр… Аляксандр… Аляксандр… Першы, другі, трэці… тыраны… Аляксандр Македонскі… гордзіеў вузел…»

Рука зноў завісла ў паветры.

«Шавец па прафесіі… І такое падабенства… шавец…»

Аловак даткнуўся да шурпатай паверхні і аж скрыгатнуў, выводзячы чырвоны крыж.

Старцаў сумленна выканаў свой абавязак і пазбавіўся ад шаўца, які адважыўся быць да яго падобным і насіць тое самае імя.

Шаснаццатага ліпеня ў дзявятую камеру кінулі трох новых вязняў. Гэта былі ўсе свае: Жаба, Давідка і Грамадзянін. Тут толькі Кася Смяхотка не належаў да блатных.

Жабу павязалі тыдзень таму. Накрылі гінты на вуліцы. Бараніўся, але ў яго быў толькі малакаліберны браўнінг «шасцёрка». Нашпігаваў двух сабак кулямі, аднак не ўлізнуў. Яго самога ранілі ў плячо і ў лапатку.

Давідка сядзеў ужо даўно. Ягоныя дакументы нейкім чынам былі згубіліся ў рэўтрыбунале. Толькі пад канец чэрвеня іх недзе адкапалі і скіравалі ў ЧК. Там тэчку ўпрыгожыў чырвоны крыж, а Давідку перавялі ў дзявятую камеру. Габрэй ведаў, што яго чакае, але трымаўся мужна. Калі раней плакаў пасля няўдалых уцёкаў, то цяпер з годнасцю чакаў смерці. Ён і Янка Залаты Зуб забаўлялі хлопцаў размовамі з Касем Смяхоткам, якога падахвочвалі расказваць розныя вясковыя гісторыі і анекдоты.

Давідка сядзеў пасля абеду на падаконні і спяваў:

— Я табе скажу, калі ты памрэш, — зачапіў яго Фіська.

Давідка ўзняў бровы ўгору:

— І калі?

— У гэтую ноч.

— Каб ім моль пяткі паела!.. Я не дрэйфлю. Іх таксама смерць не міне. Можа, даўжэй здыхаць будуць.

А Фіська бадзёра тупаў па камеры. Выцягнуў на сярэдзіну Касю Смяхотку і, насвістваючы польку, пачаў з ім разам танцаваць.

— Не ганяй ветру! — сунімаў яго Янка Залаты Зуб.

— У яго вецер у галаве, — скаментаваў Шчупак.

А Фіська з Касем Смяхоткам скакалі, як на гулянцы. Баран папраўляў Жабу перавязку. Грамадзянін гуляў у карты, у тысячу, са Шчупаком і Кнотам. Усе забівалі час, якога ў іх засталося гэтак мала, а можа, проста намагаліся скараціць чаканне…

Надышоў вечар. Усе ў камеры мелі непахіснае прадчуванне, што «гэта» адбудзецца ў найбліжэйшую ноч. Але ніхто не панікаваў. Ні па кім нельга было пазнаць, што ён баіцца. Усе былі настроеныя рашуча і заўзята. Кожны пастанавіў памерці годна. Зрэшты, тут былі сабраныя насамрэч смелыя людзі. Сапраўды адважныя, сіла духу якіх трымала ў цуглях страх. Але ўсё ж ніводзін са зняволеных не спаў і не раздзяваўся. Ніхто нават не разуўся… Яны не думалі супраціўляцца, бо гэта і так не мела сэнсу, а толькі развязвала катам рукі, каб яшчэ больш паздзекавацца са смяротнікаў.

Гадзіны міналі адна па другой. Баран, лежачы на нарах, трымаў у руцэ Паўлінчыны валасы. Апошні — фальшывы — напамінак аб яго каханай дзяўчыне: жыццё і тут паглумілася з яго.

Некаторыя размаўлялі. Кася Смяхотка заснуў. Былі спадзевы, што ў гэтую ноч смерць усё ж забудзецца пра іх, але пад раніцу завуркатаў матор.

Чорны варанок запоўз на турэмны двор.

Калі адчынілі дзверы, усе ўжо былі гатовыя да выхаду. Сёння бралі толькі адну камеру — дзевяць чалавек. Каты меркавалі, што сутыкнуцца з супраціўленнем. Дзявятка мела кепскую славу. Таму спакой і абыякавасць вязняў былі для іх нечаканкай. Усе моўчкі выйшлі на дзядзінец. Турэмнікам звязалі за спінамі рукі мяккім дротам. Потым запіхнулі ў машыну. Яны сядзелі, ляжалі і стаялі, як каму выпала. Разам з імі ехалі дванаццаць чырвонаармейцаў — канвой, а таксама двое чэкістаў і адзін афіцэр.