Сергей Пясецкий - Ніхто дабром не дасць збаўлення...

— І ў апошнія дні я жыў абсалютна сумленна. Раней праз уласную дурноту, убітую мне ў галаву выхавацелямі, я не выступаў супраць судоў, паліцыі, пракурораў, якія самавольна пераследавалі басоту. І менавіта гэтага я цяпер найбольш саромеюся.

— Дык што? Трэба было перашкаджаць лавіць злачынцаў?

Старцаў з цікаўнасцю глядзеў на Грамадзяніна.

— А ці трэба, вынішчаючы злачынствы, самому іх здзяйсняць? — адказаў пытаннем на пытанне Грамадзянін.

А пасля невялічкай паўзы дадаў:

— Ад злодзеяў не пазбудзешся з дапамогай катаў. Бо з іхняй крыві народзяцца іншыя грэшнікі: дзікія, бязлітасныя, якія зальюць свет крывёй. У «Інтэрнацыянале», які камуністы выбралі сваім гімнам, ёсць прыгожыя словы: «Ніхто дабром не дасць збаўлення — ні бог, ні цар і ні герой…» І слушна. Гэта спраўджваецца цяпер. Іх можа выратаваць толькі адна сіла! Найвышэйшая! — Грамадзянін углядаўся некуды па-над галавой суразмоўцы. — Культура! Толькі яна!

Старцаў слухаў, звёўшы бровы, але не перапыняў. «Выстаўляе свой розум напаказ, а сам гнілы інтэлігенцік з перакручанымі мазгамі!»

— А чым можна цяпер спыніць злачынствы? — запытаўся ён цалкам спакойна.

— Розумам і сэрцам.

— Вам так здаецца. Калі на падворку поўна гною, то яго, бадай, трэба некуды перакінуць.

— А што рабіць жукам і чарвякам, якія на тым гноі… жывяцца? — апошняе слова Грамадзянін сказаў з асаблівым націскам.

Грамадзянін меў больш ёмістыя, пераканаўчыя аргументы. Цэлую іх лавіну. Але спахапіўся, бо, на ягоную думку, нельга было злоўжываць сітуацыяй безабароннага вязня ў стасунках з чалавекам, які ставіўся да яго прыязна і не важнічаў, не задаваўся сваёй уладай падчас размовы.

— Вы ведаеце, што вас чакае? — сур’ёзна запытаў Старцаў.

— Ведаю: Камароўка, — шчыра і проста адказаў Грамадзянін.

— Адкуль у вас такая ўпэўненасць? Вы ж лічыце сябе невінаватым?

— Я арыштаваны. Справа ў калегіі. Усё ў парадку. Працяг ведае кожнае дзіця ў горадзе, а не толькі я, зняволены!

Старцаў уважліва глядзеў яму ў вочы. Ягоны позірк быў халодны. У ім нельга было прачытаць ніякіх эмоцый. Хвілю памаўчаўшы, ён азваўся:

— У вас будзе нейкае спецыяльнае пажаданне ці скарга?

У галаве Грамадзяніна закруціўся бясконцы шэраг думак: ад зладзейскіх жартаў да фантазій аб фраерскіх выгодах. Нарэшце ён сказаў:

— Вы не зможаце іх выканаць.

— Вы так мяркуеце?

— Я ведаю.

Неўзабаве Грамадзяніна павялі назад за краты. «Я сапраўды гнілы інтэлігент… Усё для прыліку… Трэба было падлабуніцца да яго троху. Нагаварыць сорак бочак арыштантаў, памахаць хвастом… Можа, і вызваліў бы ці скіраваў бы ў рэўтрыбунал».

Але ён ні аб чым не шкадаваў. Адагнаў карыслівыя думкі і з цікавасцю разглядаўся па баках.

«Але ж які падобны да Барана!»

Ён не мог сабе нават уявіць, што гэта быў уласна Бараноў брат. Калі Грамадзяніна вывелі з пакоя, Старцаў узяў ягоную тэчку і зверху з правага боку ўпэўнена накрэсліў чырвоным алоўкам крыж — знак смерці. Пад ім паставіў дату — праз тыдзень — і цвёрда прыбіў пячаткай калегіі Надзвычайнай камісіі. Гэтак справа Грамадзяніна была ўладжаная. Чырвоны крыж пераможна і яскрава закончыў раман Грамадзяніна. Туман знік у чырвонай імгле.

А праз некалькі дзён Старцаў зрання спазніўся на працу. Гэта здарылася ўпершыню. Ён заўсёды быў пунктуальны.

Але напярэдадні ён мусіў завітаць на застолле, якое арганізаваў Крывашэін з нагоды прыезду з Масквы рэвізійнай камісіі. Ён пацягнуўся туды неахвотна. Не любіў каменданта і ягоных падхалімаў. Пасварыўся з жонкай, якая не хацела скласці яму кампанію. А перадусім на яе ці, хутчэй, на ейны спеў, акурат і разлічваў камендант.

Пры стале тостаў было аж зашмат. Госці — зануды. Вярнуўся дадому злы на ўсё і ўсіх. У дадатак яшчэ насупленая жонка. Патрабавала, каб яны вярнуліся ў Маскву. Ёй не хацелася жыць у нудным, пазбаўленым радасці і надзеі Менску, дзе ў яе не было сяброў і блізкіх людзей.

— Ты можаш і тут выступаць… Спяваць у тэатры…

— Каму? Быдлу? Я бачыла, хто тут ходзіць у тэатр: салдафоны, даносчыкі, блядэры ды п’яныя камунякі.

— Што за словы?! Прыкусі язык!

— Ах, якая чуллівая душа!.. Мамчын пестунок!..

Паставіла яму ў віну працу старшынёй калегіі і паабяцала, што ўсё кіне і вернецца да маткі.

Ранкам Старцаў прачнуўся з галаўным болем. Сняданку не было. З’еў хлеб з маслам і паехаў на працу. На стале яго чакаў цэлы стос тэчак да разгляду.

Паліў цыгарэту і ўвесь час думаў пра жонку, якую, нягледзячы ні на што, моцна кахаў. Нарэшце ўзяўся за дакументы. Чырвоныя крыжы клаліся на іх адзін па другім.