Сергей Пясецкий - Ніхто дабром не дасць збаўлення...

— Дык я і пільнаваў. Двух пахолкаў пусціў у расход, — весела адказваў Кася Смяхотка.

— Не бядуй, дадуць табе казённую, з маторам, — сказаў Янка Залаты Зуб. — Варанок называецца.

Мужык толькі смяяўся, а яго заўсёды добры настрой, прыветлівы твар і нязменны спакой спрыялі добрай атмасферы ў камеры.

Блатныя жартавалі з вячэры, бо не былі галодныя. Ежы яны мелі досыць. Баран двойчы на тыдзень атрымліваў шчодрыя перадачы. Пра гэта клапаціўся Ясь. Маладзён лічыў справу свайго настаўніка гіблай, таму імкнуўся, каб той прынамсі ў апошнія дні жыцця не цярпеў ад голаду і заўсёды меў што пакурыць.

Надышла ноч. Зняволеныя ўлягліся на нары, але яшчэ доўга гавэндзілі.

— От як вошы кусаюцца! — хутчэй з захапленнем, чым са злосцю сказаў Кася Смяхотка.

— А ты злаві каторую за заднія ножкі, — раіў Янка Залаты Зуб. — І зубамі яе аб падаконне.

— Вошы як сабакі, кусаюць за сракі! — рыфмаваў Шчупак.

— Калі такую пагадаваць з паўгода, то потым і даіць можна, — дадаў Фіська.

А ноч спавіла горад пялюшкай цемры.

Пасля поўначы данёсся гул рухавіка. Сотні сэрцаў неспакойна здрыгануліся ў грудзях.

Чорны варанок…

І сапраўды, аўтамабіль заехаў у турэмны двор. Звонку даляталі пакрыкванні і расійская лаянка. Потым па жалезных сходах задуднілі цяжкія крокі. Сэрцы затрапяталі яшчэ мацней. Здавалася, уся турма прытаіла дыханне, Смерць мацала яе сваімі кашчавымі пальцамі. Праз момант пачулася тупатанне шматлікіх ног. Яны міналі камеры, у якіх людзі ціснуліся да сцен, дзе жах пашыраў зрэнкі вачэй, дзе, як у ліхаманцы, не трапляючы адзін на аднаго, стукалі зубы.

Адчынілі суседнюю камеру — дзясятую.

Захрыплы абыякавы голас пачаў пералічваць прозвішчы.

— На выхад! Жыва!

Нехта енкнуў. Потым было чутно шум. Нейкія стогны. Грымнуў стрэл. Потым яшчэ некалькі, якія гучным рэхам разышліся па калідорах.

Янка Залаты Зуб стаяў пры дзвярах… Адвярнуў галаву да прыяцеляў:

— Варлама бралі… Не даваўся…

Асілак Варлам, які рукамі згінаў падковы, даўно казаў, што на Камароўку не паедзе. Калегі кепікавалі з яго. Яны ведалі, што мучыцелі прыходзяць цэлай ватагаю і дадуць рады з кожным. Яны мелі карабіны, пісталеты, а для ўтаймавання непакорных у іх былі тоўстыя, даўжынёй з выцягнутую руку, бізуны, сплеценыя з меднага дроту… Імі яны ламалі вязням рукі, прабівалі чарапы. Потым кідалі іх у машыну і везлі на Камароўку. Там закопвалі іх яшчэ жывымі.

Бузыга корпаўся, каб быць апошнім. Знарок марудзіў з выхадам. Нарэшце афіцэр паказаў на вязня і загадаў жаўнерам:

— Падганіце гэтага сукіна сына!

Два чырвонаармейцы кінуліся да Бўзыгі. Вязень кулаком размажджэрыў першаму з іх сківіцу. У другога вырваў медны бізун і падскочыў да афіцэра. Сцябаў яго па галаве і плячах. Заехаў кулаком у твар. Прагучала некалькі стрэлаў, і Бузыга больш нічога не паспеў. Яго забілі.

Праз дзесяць хвілін варанок ад’ехаў. Турма выдыхнула… Да наступнай ночы…

У шмат якіх камерах не раздзяваліся на ноч. Але «дзявятка», дзе сядзелі адно зладзейская кампанія і Кася Смяхотка, дбала пра свой гонар. Яны намагаліся паводзіць сябе нармальна. Нават жартавалі, гулялі ў карты. Але справа кожнага з іх была скіраваная ў калегію, таму ў любую хвіліну смерць магла сказаць ім «прывітанне і бывай».

Янка Залаты Зуб нават крыху перабіраў меру: бясспынна сыпаў жартамі, весяліў Касю Смяхотку, гуляў у карты са Шчупаком — выстаўляў напаказ блатную зухаватасць.

А Баран маўчаў…

Старшыня калегіі Надзвычайнай камісіі, юрыст Аляксандр Старцаў, брат Аліка Барана ад аднаго бацькі, быў завалены працай. Да сваіх абавязкаў ён ставіўся адказна і заўсёды старанна вывучаў дакументы вязняў, справы якіх перадавалі на разгляд тройкі. Гэткія калегіі стварылі на загад Дзяржынскага, каб зняць нагрузку з рэўтрыбуналаў і ў хуткім тэмпе пазбавіцца ад асабліва важных або цяжкіх справаў. Тройкі мелі права завочна вырашаць лёс вязняў: прысуджаць да смерці або адпраўляць пад рэвалюцыйны трыбунал ці нават скіроўваць у Народны Суд.

Калегіі былі перадусім машынамі для вынясення смяротных пакаранняў. Гэта былі мясарубкі, у якія з аднаго боку заганялі жывых людзей, а з іншага выходзіла крывавая калатуша. Інструкцыі, на якіх грунтавалася дзейнасць калегіі, дазвалялі пасылаць на смерць кожнага, хто аказаўся за кратамі. Самым галоўным доказам віны ў тыя часы быў факт арышту.

Сёння ў рукі старшыні, які найчасцей вырашаў за траіх, трапіла надзвычай цікавая справа. Паперы Грамадзяніна. Ён быў затрыманы на вуліцы. Пры ім знайшлі набор зладзейскіх інструментаў і зацухмоленыя, абадраныя па краях старонкі рукапісу. Затрыманага даставілі ў Следчы аддзел. Там павярхоўна апыталі. Прылады канфіскавалі, а пратакол, разам з далучаным рукапісам, перадалі ў распараджэнне Надзвычайнай камісіі. Там пастанавілі аддаць яе на разгляд калегіі.