Hienryk Siankievič - Quo Vadis

pierad n. e., blizki da tradycyj Hieraklita.

S. 92: Telezyja — horad u vobłasci Samnij kala 180 km na paŭdniovy ŭschod ad Ryma. Pont Eŭksyn — hreckaja nazva Čornaha mora. Miezembryja — horad u Frakiji na paŭdniova-zachodnim uzbiarežžy Čornaha mora. Puteoli — prymorski kurortny horad u Kampańi, dzie miescilisia viłły Kalihuły, Nerona dy inš. Łanisty — utrymalniki hładyjatarskich škoł. Arenaryi — piasčanyja karjery, dzie zbiralisia chryscijanie, chavajučysia ad pierasledu.

S. 96: Nioba — u hreckaj mifałohiji dačka karala Tantała, sužonka fivanskaha karala Amfijona; majučy šmat dziaciej, Nioba zahanaryłasia pierad maci Apałona i Artemidy bahiniaj Leta (Łatonaj) ; u znak pomsty Apałon i Artemida zniščyli ŭsich dziaciej Nioby, i taja ad hora skamianieła. Hielijos — boh sonca ŭ hrekaŭ.

S. 97: …prybyccio Tyrydata, karala Armieniji… — Pavodle mirnaj damovy Tyrydat pavinien byŭ atrymać atrybuty ŭłady z ruk Nerona. Epryj Marcel Tytus Kłaŭdyj — viadomy dakazčyk z nabližanych da Nerona asobaŭ; skončyŭ samahubstvam u 79 h., kali jaho abvinavacili ŭ zmovie suprać Viespasyjana.

S. 98: Atłant — u hreckaj mifałohiji tytan, vołat, brat Pramieteja; pasla parazy tytanaŭ u baraćbie z alimpijskimi bahami Atłant zmušany byŭ padtrymlivać niebaschił na krajnim zachadzie, la sadu Hiespieryd. …ad staŭpoŭ Hierkulesa až pa hranicy Aršacydaŭ… — h. zn. ad Hibrałtara da dziaržavy partaŭ; pavodle padannia, Hierakłavy słupy — heta dzvie kamiennyja steły, jakija Hierakł ustalavaŭ na bierazie praliva Hibrałtar, što addzialaje Jeŭropu ad Afryki; Aršacydy — partaŭskaja dynastyja.

S. 99: Voś dziela čaho ryba stałasia mietkaj chryscijan… — Słova «ryba» (hrec.

ishthus) składałasia z pačatkovych litar hreckich słovaŭ I[josous], Ch[ristos], Th[jeou], Nu[ios], S[otjor], što abaznačaje Jezus Chrystus Boh Sviaty Duch i Syn. Vyjava ryby była najbolš užyvanym kryptahrafičnym znakam rannich chryscijanaŭ.

S. 100: Prazerpina — rymskaja bahinia krajiny miortvych, dačka Cerery, atojesamlivajecca z hreckaj Persefonaj, dačkoj Demietry. Merkury — rymski boh handlu, achoŭnik padarožnikaŭ, tojesny hreckamu Hermiesu.

S. 101: …vyzvolnik vialikaha Pansy… — Tut niedakładnasć: havorka jdzie jaŭna pra Kaja Vibija Pansu, siabruka Cezara, konsuła 43 h. pierad n. e., jaki i zahinuŭ u tym ža hodzie, h. zn. bolš jak za 100 hadoŭ pierad apisanymi padziejami.

S. 103: …čym voŭčaja nać, zasialajučaja ŭzbiarežža Tybru — h. zn. rymlanie; pavodle padannia, zasnavalniki Ryma — Romuł i Rem — byli vykarmleny vaŭčycaju; na znak hetaha ŭ pačatku V st. pierad n. e. na Kapitoli była ŭstalavana bronzavaja vyjava vaŭčycy, jakaja zachavałasia da našaha času. Pampieja, Stabji — harady ŭ Kampańi la Viezuvija, jakija zahinuli padčas jahonaha vyviaržennia ŭ 79 h. Achajja — histaryčnaja vobłasć na poŭnačy vostrava Piełapanes; hetak nazyvałasia i ŭsia Hrecyja, kali była pravincyjaj Rymskaj impieryi. Amfitryta — bahinia mora j sužonka Pasiejdona ŭ hreckaj mifałohiji. Torkvat Syłan… josć praŭnukam boskaha Aŭhusta. — Jak paviedamlaje Tacyt («Annały», CHV, 35) , Decym Junij Torkvat Syłan, konsuł 53 h., davodziŭsia Aŭhustu prapraŭnukam; skončyŭ samahubstvam u 64 h., kali jaho abvinavacili ŭ zmovie.

S. 104: Pampiej (106 — 48 hh. pierad n. e.) — vydatny dziaržaŭny dziejač, znakamity vajavoda. U 67 h. pierad n. e. atrymaŭ nadzvyčajnyja paŭnamoctvy dla baraćby z piratami, miž jakimi prava karystannia dziaržaŭnaj kaznoj, prybytkami pravincyj dy pryznačennia namiesnikaŭ. Histryjon Aliturus — aktor, kamiedyjant. Edyp — u hreckaj mifałohiji syn fivanskaha karala Łaja. Historyja Edypa, jakomu Delfijski arakuł pradkazaŭ zabojstva svajho baćki i žanimstva z maci, jakuju zvali Ijokaste, była papularnym siužetam hreckaj trahiedyi.

S. 108: …smieła hladzieŭ joj u vočy, by Sakrat… — Jak paviedamlaje Platon («Fajdon» z cykła «Vybranyja dyjalohi» ŭ biełaruskim pierakładzie Jana Piatroŭskaha, Hejnsvił, 1987) , Sakrat atruciŭsia jadam u turmie zhodna nakanavanamu prysudu i spatkaŭ smierć z samapeŭnym spakojem.

S. 110: Cyrkus Maksimus — tak zvany Vialiki Cyrk, pabudavany, jak sviedčyć lehienda, jašče Tarkvinam Hanarlivym, byŭ razmieščany miž Pałatynam i Avientynam.

S. 114: …miž darohami Salaryja i Namentana… — Pieršaja, nazva jakoj pierakładajecca jak Salanaja daroha, viała na paŭnočny ŭschod, da bierahu Adryjatyčnaha mora; druhaja jšła paralelna joj i, prachodziačy praz nievialiki horad Namentan u 30 km ad Ryma (čamu i zvałasia Namentanskaj) , łučyłasia nieŭzabavie z Salanaj darohaj.

S. 116: …jaho mučyć Furyja… rolu Oresta… — U hreckaj mifałohiji Orest — syn achiejskaha karala Ahamiemnona i Klitemnestry; daviedaŭšysia ad arakuła, što maci zabiła jahonaha baćku, a synu nakanavana adpomscić, Orest zabivaje maci, za što i pierasledujuć jaho Eryniji, jakija atojesamlivajucca z rymskimi Furyjami, bahiniami pomsty.

S. 117: Benevent — horad u vobłasci Samnij, 40 km na ŭschod ad Kapuji.

…pad apiekaj boskich bratoŭ Aleny… — h. zn. Kastara i Pałuksa. Ozyrys — jehipski boh vytvornych siłaŭ pryrody, uładar taho svietu. Baal — bostva siemickaha pachodžannia; časciej za ŭsio šanavaŭsia jak boh uradlivasci i boh sonca. Lekan i Licynij — konsuły 64 h. Kaj Lekan Bas i Mark Licynij Kras.

Mirenskaja čara — biełaja čara z płavikovaha špatu z tych, što zavozilisia ŭ Rym z Uschodu i ličylisia nadzvyčajnaj redkasciu.

S. 118: …maci tvajho kryvičesnaha prodka Eneja… — Syn Vieniery Enej uvažaŭsia za radavodcu rymskaha narodu i zasnavalnika rodu Julijaŭ, da jakoha pavinien byŭ naležać Vinić pa žanočaj liniji. …boski syn Maji… — h. zn.

Hermies (Merkury) , jaki naradziŭsia ad sajuza Zeŭsa i nimfy hor Maji.

S. 121: Tesalijcy — žychary Tesaliji, vobłasci na ŭschodzie paŭnočnaje Hrecyi.

S. 122: Arhabojca — zabojca Arhusa, h. zn. Hermies. U hreckim mifie Hiera pastaviła šmatvokaha vialihura Arhusa vartavać Zeŭsavu kachanku Ijo, a Hermies, hrajučy na žalejcy, nahnaŭ son na Arhusa i zabiŭ jaho.

S. 123: Kakus — u rymskaj mifałohiji vialihur, syn vułkana. …moŭ kałabryjskija vaŭki… — Kałabryja — krajniaja paŭdniova-ŭschodniaja vobłasć Italiji.

S. 124: Viminał — adzin z siami ŭzhorkaŭ Ryma, razmieščany na paŭnočnym uschodzie horadu, pamiž Eskvilinam i Kvirynałam. Dyaklecyjan (284–305 hh.) — adzin z rymskich cezaraŭ, jaki prasłaviŭsia hrandyjoznymi termami, pabudavanymi pry im i zachavanymi da našaha času. Servij Tulij (kala 573–534 hh. pierad n. e.) — pieradapošni rymski karol; reštki mura, pra jaki idzie havorka, zachavalisia da našych dzion, ale ichni čas pachodžannia vyznačajecca tut pamyłkova: mur vakoł Ryma byŭ uzviedzieny hadoŭ praz 300 pasla Tulija.