Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

або «Пахвалёны Езус!» — і падыходзіла да яго трывога, трапятала сэрца, бо выдавалася яму, што чуе голас Лігіі. Хутка, аднак, пераканаўся, што рухі і галасы гэныя зводзілі яго, дык перастаў верыць вачам.

Дарога вельмі яму доўжылася. Ваколіцы ведаў добра, але поцемку не мог арыентавацца. На кожным амаль кроку спатыкаў то нейкія вузкія затулкі, то румовішчы, то нейкія нябачаныя будынкі. Урэшце з-за хмар паказаўся беражок месяца, які лепш асвятляў ваколіцу, чым жухлыя лятарні. І вось нешта паказалася ўдалечыні, ці то вогнішча, ці то полымя светача. Вініць нахіліўся да Хілона і спытаў, ці гэта Острыянум?

Хілон, на якога ноч, адлегласць ад гораду й гэныя ведзьмаватыя постаці, відаць, рабілі ўражанне, адказаў крыху няпэўным голасам: — Не ведаю, спадару, не быў ні разу ў Острыянуме. Але маглі б славіць Хрыста дзе-небудзь бліжэй.

А потым, чуючы патрэбу гутаркі і падмацавання адвагі, дадаў: — Сходзяцца бы разбойнікі, адыж не можна ім забіваць, хіба мяне той ліг звёў.

Вініція, думаючага аб Лігіі, таксама задзіўляла тая асцярожнасць і таемнасць, з якою сувернікі ейныя збіраліся на слуханне найвышэйшага духоўніка, дык адазваўся: — Як усе рэлігіі, так і гэта мае між намі сваіх адгерэнтаў, але хрысціяне таксама сэкта жыдоўская. Чаму ж збіраюцца тутака, калі на Затыбры стаяць жыдоўскія святыні, у якіх жыды публічна складаюць ахвяры?

— Не, спадару, жыды менавіта найзацятшыя іхнія непрыяцелі. Расказвалі мне, што ўжо перад сянняшнім цэзарам даходзіла амаль да вайны між імі й жыдамі. Цззару Клаўдыю так абрыдлі гэныя закалоты, што выгнаў усіх жыдоў; сяння, аднак, той эдыкт скасаваны. Але хрысціяне хаваюцца ад жыдоў ды ад народу, які, як табе ведама, называе іх злыднямі й ненавідзіць.

Хвілін некалькі йшлі моўчкі, пасля Хілон, страх якога магутнеў у меру аддалення ад брамаў, адазваўся: — Вяртаючыся ад Эўрыцыя, пазычыў я ад аднаго бальмайстра парык і ў ноздры ўсадзіў сабе дзве калівы бобу. Не павінны мяне пазнаць. А каб і пазналі, дык не заб’юць. Людзі гэта не благія, люблю іх і цаню.

— Не хвалі іх перадчасна, — адказвае Вініць.

Увайшлі цяпер у вузкі роў, замкнуты з абодвух бакоў як бы акопамі, цераз якія перакінуты быў у адным мейсцы аквадукт. Месяц тым часам выглядаў з-за хмар, і ў канцы перавалу ўбачылі мур, густа аплецены зеллем. Гэта быў Острыянум.

Заскакала сэрца Вініціева.

Пры браме два фосары правяралі меты. Неўзабаўкі Вініць і ягоныя спадручнікі знайшліся ў месцы даволі прасторным, зачыненым з усіх бакоў мурам. Дзе-нідзе стаялі тут асобныя помнікі, а на сярэдзіне бачны быў гіпагеўм або крыпта, ніжэйшая частка якое ўваходзіла пад зямлю, дзе былі гробы; перад уваходам у крыпту шумеў вадаліў. Відаць было, што сам гіпагеўм няшмат мог змясціць людзей, дык Вініць здагадаўся, што абрад адбывацімецца пад адкрытым небам на двары, дзе ўжо многа сабралося народу. Як вокам згледзець, лятарня мігацела пры лятарні, а многія з прыйшоўшых не мелі ніякага святла. Толькі некалькі галоў было раскаптураных, усе, баючыся здраднікаў ці холаду, заставаліся ўкрытымі, і малады патрыцый маркоціўся, каб не засталіся так да канца, нельга бо будзе ў такой суталоцы пры слабым асвятленні распазнаць Лігію.

Але вось пры крыпце запалілі некалькі смаловых светачаў, уложаных у малы касцёр. Сталася відней. Грамада пачала пяяць, спачатку прыцішна, пасля мацней, нейкі дзіўны гімн. Вініць ніколі ў жыцці не чуў такое песні. Тая самая туга, якую чуў ад паўгалосна пяючых, ідучы на магільнік, адазвалася і ў гэным гімне, толькі мацней і выразней, а ў канцы сталася так праймаючай і магутнай, што, здавалася, разам з людзьмі пачаў тужыць і ўвесь гэты магільнік, і акалічныя прыгоркі й даліны. Магло здавацца, бы што ўночы галосіць, прызывае ратунку заплаканы ў цемры. Галовы, паднятыя ўгару, быццам бачылі некага там у высі, а рукі малілі, каб сыйшоў. Але песня ўціхала, наставала хвіліна быццам чакання, так праймаючая, што Вініць і ягоныя таварышы мімаволі падымалі жахлівыя вочы да зораў, як бы сапраўды нехта адтуль мог зыйсці. Вініць бачыў шмат розных святынь і ў Малой Азіі, і ў Егіпце, і ў самым Рыме, пазнаў шмат вер і чуў шмат песень, тут, аднак, упершыню спаткаў людзей, узываючых песняй боства не дзеля рытуальнае фармальнасці, але з-пад сэрца, з такое праўдзівае да яго тугі, якую могуць мець толькі дзеці да маці. Сляпы толькі хіба не мог дагледзець, што гэтыя людзі не толькі аддавалі Богу шанаванне, але з цэлае душы яго мілавалі, таго Вініць не бачыў дагэтуль у ніякім краі, у ніякіх абрадах, у ніякай святыні, бо ў Рыме ды Грэцыі тыя, хто аддаваў яшчэ багом шанаванне, рабілі гэта дзеля вымалення помачы або з боязі, але нікому ў голаў не прыходзіла, каб іх мілаваць, любіць.