Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Прыйшоў урэшце пасля доўгіх чакальных дзён так нахмураны, што закаханы юнак наш збялеў, гэта бачачы, і адразу накінуўся з градам пытанняў: — Няма яе між хрысціянамі?

— Чаму няма, — адказвае Хілон, — але знайшоўся між імі Глаўк, лекар.

— Дык што, што за Глаўк?

— Ці ж забыўся, спадару, аб старым, з якім я падарожыў з Неапалю ў Рым і якога баронячы страціў гэтыя вось два пальцы, нельга цяперака ўтрымаць пяра ў руцэ. Разбойнікі парэзалі яго нажом, адабраўшы жонку й дзеці. Пакінуў яго ў гасподзе пад Мінтурнай канаючага, доўга плач мяне браў. На жаль, пераканаўся, жыве й дасюль і належыць да гміны хрысціянскае ў Рыме.

Вініць адразу не мог даўмецца, аб чым гутарка, здагадваўся толькі, што той Глаўк нейк мусі ўтрудняе адшукаць Лігію, дык, прытлуміўшы гнеў, кажа: — Калі ты яго бараніў, дык павінен быць табе ўдзячны і дапамагаць.

— Ах, дастойны трыбуне! Нават багі не заўсёды бываюць удзячныя, а што ж казаць аб людзях. Так! Павінен мне быць удзячны. Але бяда, гэты стары слабога розуму, прыцемненага векам ды старасцяй, дык не толькі не ўдзячны мне, але, як дайшло да майго ведама ад ягоных аднаверцаў, вінаваціць мяне, што я быў у змове з разбойнікамі ды што я навёў на яго злыбяду. Вось мне заплата за два пальцы!

— Я перакананы, што так і было, шэльма, як ён кажа, — прыгваздзіў Вініць.

— Ці ж больш ведаеш за яго, спадару, — адказаў важна Xiлон, — ён бо толькі здагадваецца аб гэтым, хоць, аднак, мог бы пры помачы хрысціян горка мне адпомсціць. Напэўна, зрабіў бы гэта, а іншыя напэўна памаглі б. На шчасце, не ведае, як завуся, а ў доме малітвы, дзе спаткаліся, не спанатрыў мяне. Я, аднак, пазнаў яго адразу ды як жа хацеў яму кінуцца на шыю. Развага мяне толькі ўстрымала. Пасля, як выйшлі, пачаў я пра яго выпытваць, і тыя, што ведаюць яго, сказалі мне: гэтага чалавека здрадзіў нейкі злыбеднік падчас падарожжа з Неапалю… Іначай бо не ведаў бы аб ягоным вайцянні.

— Што мне за справа да гэтага! Кажы, што бачыў у доме малітвы?

— Табе не справа, спадару, але мне справа, і то скурная справа. Бо хачу, каб навука мая мяне перажыла, дык лепш адракуся абяцанае праз цябе заплаты, чым жыццё змарную дзеля марнае мамоны, без якое, як боскі філязоф, і так патраплю жыць ды шукаць божай праўды.

Вініць, злосны й нахмураны, збліжыўся да яго і кінуў панурае пытанне: — А хто цябе запэўніў, што з Глаўкавых рук смерць хутчэй цябе спаткае, чым з маіх? Скуль, сабача, ведаеш, што не загорнуць цябе зараз зямлёю ў маім агародзе?

Хілон, трусліва глянуўшы на Вініція, адразу скеміў, што тут яшчэ адно лішняе слова можа давесці да гібелі.

— Буду шукаць яе, спадару, і знайду! — адманваецца паспешна.

Замоўклі, у цішы чутны толькі зяханне ўзбуранага Вініція ды далёкія песні працуючых у агародзе нявольнікаў. Цераз момант грэк, бачачы ўжо на твары маладога патрыцыя супакаенне, пачаў гаварыць: — Смерць прайшла ля мяне, але я так смела глядзеў ёй у вочы, бы Сакрат. Не, спадару, я не кажу, што не шукаціму дзяўчыны, я жадаў толькі звярнуць увагу, што пошукі яе надта ж для мяне небяспечныя. Сумняваўся, вашэць, у сваім часе, што існуе на свеце нейкі Эўрыцы, а хоць на ўласныя вочы пераканаўся, што сын бацькі майго казаў табе праўду; думаеш вось, што лгу аб Глаўку. На жаль, ня ёсць ён выдумкай; каб я мог зусім бяспечна ацірацца ля хрысціян так, як даўней, аддаў бы за тое старую бедную маю нявольніцу, якую анагдай купіў дзеля апекі над маім старэчым калецтвам. Але бо Глаўк жывы, і каб мяне хоць раз убачыў, дык не ўбачыў ужо мяне больш ты, спадару, а тады хто б табе знайшоў красуню?

Тут замоўк ды пачаў выціраць слёзы, пасля гаворыць далей: — А пакуль Глаўк жыве, як жа мне яе шукаць, магу знячэўку нарвацца на таго злыдня і згіну, а разам са мною скончацца й пошукі.

— Да чаго ты дагаворваешся? Дай раду! Што думаеш пачаць?

— Арыстотэлес нас вучыць, спадару, што меншыя рэчы трэ пасвячаць дзеля большых, а кір Прыам казаў часта: старасць не радасць. Вось жа ярмо старасці й гора гныбіць Глаўка так даўно ўжо і цяжка, што смерць была б для яго вызваленнем. Так кажа і Сэнэка… — Блазнуй з Пятроніем, не са мною, кажы, чаго хочаш?

— Калі цнота ёсць блазнотай, хай дазволяць багі назаўсёды застацца мне блазнам. Манюся, спадару, спратаць Глаўка, бо пакуль ён жыве, і жыццё маё і пошукі заўсёды будуць у небяспецы.

— Дык наймі людзей, якія кіямі затаўкуць яго, я ім заплачу.

— Здзяруць з цябе, спадару, дый магчымуць парушыць сакрэт. Абармотаў у Рыме ёсць столькі, колькі пяску на арэне; каб ты ведаў, аднак, як даражацца, калі сумленны чалавек патрабуе іхняга разбойніцтва. Не, дастойны трыбуне! Ануж бы вігілы спаймалі? Дый прызналіся, хто іх наняў? А мяне не выявяць, імя бо маё не ведацімуць. Чаму б не даверыць мне, бо, не кажучы ўжо аб маёй сумленнасці, памятай, расходзіцца тут пра дзве іншыя рэчы: пра маю ўласную скуру ды пра абяцаную мне заплату.